της Θένης Αξιοτοπούλου
Οι μέρες των Χριστουγέννων για πολλούς είναι συνδυασμένες με την χαρά, την ανεμελιά, την οικογένεια, τα δώρα και την διασκέδαση. Δεν είναι λίγοι όμως όσοι μιλούν για την μελαγχολία των Χριστουγέννων και ακόμη περισσότεροι είναι όσοι προτείνουν τρόπους για να την αποφύγετε ή να την καταπολεμήσετε.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια ιδιότυπη…δικτατορία ευχάριστων συναισθημάτων.
Γιατί όμως; Γιατί δεν επιτρέπεται να είμαστε θλιμμένοι τα Χριστούγεννα;
Σαφέστατα είναι ένα θέμα που θα μπορούσαμε να το δούμε μέσα από την κοινωνική του διάσταση, μιας και ένας θλιμμένος δεν μπορεί να είναι καταναλωτής και φυσικά ένας καταναλωτής δεν μπορεί να είναι θλιμμένος.
Εδώ όμως θα προτείνουμε τρόπους όχι για να αποφύγουμε την θλίψη, αλλά για να την χρησιμοποιήσουμε.
Είναι πολύ πιθανό κάποιος να μην μπορεί να χαρεί τις γιορτές, γιατί αυτήν την περίοδο υπογραμμίζονται και βγαίνουν στην επιφάνεια δυσκολίες που υπάρχουν όλη την χρονιά.
Είναι μια περίοδος που βγαίνουμε από την ρουτίνα μας, που συχνά αποτελεί έναν τρόπο να αποφεύγουμε τις πιο βαθιές μας ανάγκες. Επιπλέον, βρισκόμαστε με την οικογένεια μας, πεδίο που για πολλούς είναι πηγή αγχογόνων συναισθημάτων, αν μάλιστα το γιορτινό κλίμα δεν…βγαίνει, τα πράγματα δυσκολεύουν. Τέλος, επειδή είναι μια περίοδος που μας καλεί να βάλουμε τα καλά μας, είναι πιθανό να έρθουμε σε επαφή με τις ελλείψεις μας, σε συναισθήματα, σχέσεις, στόχους, αλλά και υλικά αγαθά.
Αν λοιπόν ο σεισμός των Χριστουγέννων φέρει στην επιφάνεια θλίψη αντί για χαρά και ανεμελιά, είναι πιθανόν να σας αποκαλύπτει αυτό που όλη την υπόλοιπη χρονιά βρίσκεται καλά κρυμμένο. Είναι πολύ σημαντικό να μην ψάξουμε για ένα συρτάρι που θα το ξανακρύψουμε μέχρι το επόμενο ρεβεγιόν, αλλά να το αξιοποιήσουμε.
Ίσως αυτό να είναι το χριστουγεννιάτικο δώρο που μας κάνει ο εαυτός μας. Ένας τρόπος να μας δείξει τι μας δυσκολεύει, τι έχουμε ανάγκη και τι επιθυμούμε για να ζούμε καλύτερα.
Αν δεν απειληθούμε από την θλίψη και προσπαθήσουμε να την αποκρυπτογραφήσουμε, θα πάρουμε πολύ σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό μας, που μπορούν να μας οδηγήσουν στην χαρά.
Εξάλλου, η χαρά (όπως και όλα τα συναισθήματα) δεν έρχεται απ΄έξω, δημιουργείται από εμάς.
Αν λοιπόν ο εαυτός μας δεν παρασύρεται από τα λαμπιόνια της γιορτής…κάτι ξέρει!
Το θέμα δεν είναι να κλείσουμε τα αυτιά μας σε αυτά που μας λέει, αλλά να προσπαθήσουμε να ακούσουμε καθαρά.
Γιατί είπαμε…αυτός ξέρει!
Παρασκευή 17 Δεκεμβρίου 2010
Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010
Πώς η φιλία «ανάβει» τον εγκέφαλό μας
Σε έρευνα που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, οι ειδικοί που συμμετείχαν διατείνονται ότι κατάφεραν να «φωτογραφίσουν» τα εγκεφαλικά κυκλώματα που ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε, ακούμε ή απλώς σκεφτόμαστε ένα φιλικό μας πρόσωπο. Στην παρουσία ενός φίλου ή μιας φίλης, η φαιά ουσία του εγκεφάλου μας «φωτίζεται», διευκολύνοντας έτσι τις πιο στενές διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Αν αυτοί οι ερευνητές έχουν δίκιο, τότε κατάφεραν να εντοπίσουν το νευροβιολογικό υπόβαθρο της φιλικής έλξης -ή και της «ψυχικής ταύτισης»- που αισθανόμαστε για ορισμένα πρόσωπα! Επιπλέον διαπίστωσαν, προς μεγάλη τους έκπληξη, ότι δεν είναι οι ομοιότητες στον χαρακτήρα ή τα κοινά ενδιαφέροντα με το άλλο πρόσωπο που ενεργοποιούν τα νευρωνικά κυκλώματα της φιλίας, αλλά αυτό καθεαυτό το... φιλικό συναίσθημα.
Τα έντονα φιλικά αισθήματά μας για κάποιους ανθρώπους επηρεάζουν όχι μόνο την κοινωνική συμπεριφορά αλλά και συγκεκριμένες ανατομικές-λειτουργικές δομές του εγκεφάλου μας. Σύμφωνα με νευροεπιστημονική έρευνα που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Journal of Neuroscience», οι φιλικές μας διαθέσεις και οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις με ορισμένα πρόσωπα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από λίγο ώς πολύ τυχαίους εξωγενείς παράγοντες, αλλά πρωτίστως από ενδογενείς και συνήθως μη συνειδητές αναγκαιότητες, οι οποίες βρίσκονται «αποτυπωμένες» στα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου μας.
Κατά καιρούς, οι μεγαλύτεροι στοχαστές του είδους μας επιχείρησαν -συνήθως ανεπιτυχώς- να διαφωτίσουν και να εξηγήσουν την προέλευση αυτού του περίεργου συναισθήματος της αμοιβαίας και ανιδιοτελούς συν-πάθειας και οικειότητας ανάμεσα σε πρόσωπα χωρίς δεσμούς αίματος. Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης περιγράφει τη φιλία ως την κοινή σε όλους τους ανθρώπους εσωτερική προδιάθεση που προκύπτει ανιδιοτελώς από την ελεύθερη επιλογή ελεύθερων ανθρώπων.
Τι σημαίνει όμως «εσωτερική προδιάθεση» και «ελεύθερη επιλογή»; Παραδόξως, για να βρει κανείς κάποιες ουσιαστικές και καθολικά αποδεκτές απαντήσεις σε αυτά τα δύο αποφασιστικά ερωτήματα, θα πρέπει να στραφεί στην επιστήμη και όχι στη μεταφυσική. Και αυτό ακριβώς επιχειρούν να κάνουν οι σύγχρονες νευροεπιστήμες όταν αναζητούν τα νευροβιολογικά ριζώματα και τις εγκεφαλικές προϋποθέσεις κάθε ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Το νευρωνικό «αποτύπωμα»
Τα τελευταία τριάντα χρόνια νευρολόγοι και εξελικτικοί νευροψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο δεν σταμάτησαν να συσσωρεύουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το ποιες εγκεφαλικές δομές εμπλέκονται, δηλαδή δραστηριοποιούνται, κατά τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης κοινωνικότητας. Από αυτές τις έρευνες έγινε σαφές ότι στον άνθρωπο, αλλά και σε όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά (όπως π.χ. οι πίθηκοι), η εγκεφαλική περιοχή που εμπλέκεται τόσο στην επεξεργασία όσο και στις πιο σύνθετες εκδηλώσεις κοινωνικότητας είναι ο προμετωπιαίος φλοιός: η λεπτή στιβάδα νευρώνων, δηλαδή φαιάς ουσίας, που καλύπτουν το προσθιότερο τμήμα του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου.
Πράγματι, έχει κατ' επανάληψη διαπιστωθεί ότι βλάβες και τραυματισμοί σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου προκαλούν συχνά τη μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας φυσιολογικής αλληλεπίδρασης και σχέσης με τους άλλους. Στην πρόσφατη μελέτη τους στο Χάρβαρντ, οι ερευνητές εστίασαν το ενδιαφέρον τους στο πώς δραστηριοποιείται ο προμετωπιαίος φλοιός στις κοινωνικές μας συναναστροφές. Για τον σκοπό αυτό κατέγραφαν με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) τον εγκέφαλο ενενήντα οκτώ νεαρών εθελοντών ηλικίας μεταξύ 18 και 23 ετών, ενώ αυτοί εκτελούσαν τεστ πρόβλεψης της συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Σε αυτά τα ψυχολογικά τεστ οι εθελοντές προσπαθούσαν να μπουν στη θέση ενός άλλου προσώπου και να προβλέψουν τις πιθανές απαντήσεις που θα έδινε σε μια σειρά από ερωτήσεις.
Ανάμεσα στα ονόματα και τις φωτογραφίες των τρίτων προσώπων, με τα οποία όφειλαν να «ταυτιστούν» οι εθελοντές, υπήρχαν εντελώς άγνωστα πρόσωπα αλλά και κάποια γνωστά άτομα (φίλοι για τους οποίους ένιωθαν μεγαλύτερη ή μικρότερη οικειότητα). Το περίεργο ήταν ότι, σε όλα τα πειράματα, αυτό που καθοδηγούσε τις εγκεφαλικές απαντήσεις του προμετωπιαίου φλοιού των εθελοντών ήταν πάντα η οικειότητα και όχι η ομοιότητα με το άλλο πρόσωπο. Οι απαντήσεις των εθελοντών δεν επηρεάζονταν σημαντικά από τα πιθανά κοινά χαρακτηριστικά ή τις ομοιότητες που είχαν με τα τρίτα πρόσωπα αλλά, κατά κανόνα, από την ενσυναίσθηση μιας βαθύτερης οικειότητας που είχαν με αυτά τα πρόσωπα, οικειότητας που μόνο μεταξύ φίλων μπορεί να υπάρχει.
Οπως ήδη αναφέραμε, ήταν από καιρό γνωστό ότι βλάβες και τραυματισμοί του προμετωπιαίου φλοιού έχουν συχνά ως συνέπεια τη μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας σχέσης με τους άλλους. Γι' αυτό και οι ερευνητές του Χάρβαρντ επικέντρωσαν εξαρχής το ενδιαφέρον τους στο σκανάρισμα αυτής της περιοχής του εγκεφάλου, ελπίζοντας με αυτό τον τρόπο να αναδείξουν τον αποφασιστικό ρόλο που παίζει αυτή η περιοχή σε δύο βασικούς διανοητικούς μηχανισμούς ή, αν προτιμάτε, στους δύο «τρόπους» αντίληψης των άλλων προσώπων: την ομοιότητα και την οικειότητα.
Οικειότητα, αλλά όχι ταυτότητα
Ενώ ο πρώτος μηχανισμός επιτρέπει στον νου μας να προσομοιώνει τις πράξεις ή τις συμπεριφορές ενός τρίτου προσώπου και, χάρη σε αυτή την ταύτιση με τον άλλο, να διαισθάνεται πώς περίπου νιώθει ή σκέφτεται, ο δεύτερος μηχανισμός, δηλαδή η οικειότητα, μας επιτρέπει να ταυτιζόμαστε με κάποιο άλλο πρόσωπο, λόγω των κοινών μας εμπειριών. Με άλλα λόγια αυτό που διαπίστωσαν ήταν ότι η ύπαρξη μακροχρόνιας φιλίας δημιουργεί (μεταξύ των φίλων) μια κατάσταση αμοιβαίας ενσυναίσθησης και βαθύτερης κατανόησης που αποτυπώνεται όχι μόνο στις απαντήσεις των εθελοντών αλλά και στα πρότυπα νευρωνικής ενεργοποίησης στην περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού.
«Αμφότεροι οι μηχανισμοί (δηλαδή της ομοιότητας και της οικειότητας) έχουν μια ψυχολογική και μια εξελικτική βάση, αφού αποτελούν θεμελιώδη συστατικά στοιχεία κάθε κρίσης μας για τους άλλους», δήλωσε στον Τύπο η Fenna Krienen, η ερευνήτρια του Χάρβαρντ που διηύθυνε την έρευνα.
Και καταλήγει: «Από τη μελέτη μας προκύπτει σαφώς ότι η κοινωνική οικειότητα αναπτύσσεται μέσα σε ανώτερες δομές του εγκεφάλου και επομένως αποτελεί τον βασικό μηχανισμό που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλός μας για να κατανοεί τους άλλους ανθρώπους».
Η φιλία δεν αποτελεί ανθρώπινο προνόμιο
Σε εφημερίδες και περιοδικά διαβάζουμε συχνά για τη σημασία τού να έχουμε πλούσια κοινωνική ζωή, αφού αυτή η διαρκής άσκηση κοινωνικότητας αποτελεί το ελιξίριο της «αιώνιας νεότητας»: συμβάλλει όχι μόνο στην καλή ψυχική μας διάθεση αλλά και στη σωματική μας ευεξία. Μολονότι όλοι αποδέχονται ότι οι φιλικές σχέσεις και οι άνετες κοινωνικές επαφές παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, λιγότερο πρόθυμα αναγνωρίζουν πως το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τα άλλα ανώτερα θηλαστικά. Στο ερώτημα αν η φιλία αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπινου είδους ή αν, αντίθετα, έχει μια μακρά εξελικτική ιστορία και εκδηλώνεται, με διάφορες μορφές, σε όλα τα κοινωνικά ζώα έχουν ήδη απαντήσει μια σειρά από μελέτες της Ηθολογίας. Η πιο πρόσφατη επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε από ομάδα ειδικών του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια και δημοσιεύτηκε στο ειδικό περιοδικό «Current Biology». Οι επιστήμονες αυτοί περιγράφουν τις πολύ θετικές συνέπειες των φιλικών κοινωνικών σχέσεων σε ομάδες πιθήκων, και συγκεκριμένα των Μπαμπουίνων (Papio hamadryas ursinus). Διαπίστωσαν λοιπόν, ότι η μακροζωία και η ευζωία των θηλυκών μπαμπουίνων εξαρτάται από τη θέση τους στην κοινωνική ομάδα, κυρίως όμως από τον αριθμό και την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων που συνάπτουν μέσα στην ομάδα!
Οι μπαμπουίνοι μάλιστα που βρίσκονται σε κατώτερες θέσεις στην κοινωνική ιεραρχία, αντισταθμίζουν αυτό το μειονέκτημα συνάπτοντας στενότερες κοινωνικές σχέσεις και φιλικούς δεσμούς με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και οι θηλυκές που διαπρέπουν στις κοινωνικές συναναστροφές ζουν περισσότερο και καλύτερα από τις πιο μοναχικές!
Πηγή: enet.gr
Αν αυτοί οι ερευνητές έχουν δίκιο, τότε κατάφεραν να εντοπίσουν το νευροβιολογικό υπόβαθρο της φιλικής έλξης -ή και της «ψυχικής ταύτισης»- που αισθανόμαστε για ορισμένα πρόσωπα! Επιπλέον διαπίστωσαν, προς μεγάλη τους έκπληξη, ότι δεν είναι οι ομοιότητες στον χαρακτήρα ή τα κοινά ενδιαφέροντα με το άλλο πρόσωπο που ενεργοποιούν τα νευρωνικά κυκλώματα της φιλίας, αλλά αυτό καθεαυτό το... φιλικό συναίσθημα.
Τα έντονα φιλικά αισθήματά μας για κάποιους ανθρώπους επηρεάζουν όχι μόνο την κοινωνική συμπεριφορά αλλά και συγκεκριμένες ανατομικές-λειτουργικές δομές του εγκεφάλου μας. Σύμφωνα με νευροεπιστημονική έρευνα που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Journal of Neuroscience», οι φιλικές μας διαθέσεις και οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις με ορισμένα πρόσωπα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από λίγο ώς πολύ τυχαίους εξωγενείς παράγοντες, αλλά πρωτίστως από ενδογενείς και συνήθως μη συνειδητές αναγκαιότητες, οι οποίες βρίσκονται «αποτυπωμένες» στα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου μας.
Κατά καιρούς, οι μεγαλύτεροι στοχαστές του είδους μας επιχείρησαν -συνήθως ανεπιτυχώς- να διαφωτίσουν και να εξηγήσουν την προέλευση αυτού του περίεργου συναισθήματος της αμοιβαίας και ανιδιοτελούς συν-πάθειας και οικειότητας ανάμεσα σε πρόσωπα χωρίς δεσμούς αίματος. Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης περιγράφει τη φιλία ως την κοινή σε όλους τους ανθρώπους εσωτερική προδιάθεση που προκύπτει ανιδιοτελώς από την ελεύθερη επιλογή ελεύθερων ανθρώπων.
Τι σημαίνει όμως «εσωτερική προδιάθεση» και «ελεύθερη επιλογή»; Παραδόξως, για να βρει κανείς κάποιες ουσιαστικές και καθολικά αποδεκτές απαντήσεις σε αυτά τα δύο αποφασιστικά ερωτήματα, θα πρέπει να στραφεί στην επιστήμη και όχι στη μεταφυσική. Και αυτό ακριβώς επιχειρούν να κάνουν οι σύγχρονες νευροεπιστήμες όταν αναζητούν τα νευροβιολογικά ριζώματα και τις εγκεφαλικές προϋποθέσεις κάθε ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Το νευρωνικό «αποτύπωμα»
Τα τελευταία τριάντα χρόνια νευρολόγοι και εξελικτικοί νευροψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο δεν σταμάτησαν να συσσωρεύουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το ποιες εγκεφαλικές δομές εμπλέκονται, δηλαδή δραστηριοποιούνται, κατά τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης κοινωνικότητας. Από αυτές τις έρευνες έγινε σαφές ότι στον άνθρωπο, αλλά και σε όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά (όπως π.χ. οι πίθηκοι), η εγκεφαλική περιοχή που εμπλέκεται τόσο στην επεξεργασία όσο και στις πιο σύνθετες εκδηλώσεις κοινωνικότητας είναι ο προμετωπιαίος φλοιός: η λεπτή στιβάδα νευρώνων, δηλαδή φαιάς ουσίας, που καλύπτουν το προσθιότερο τμήμα του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου.
Πράγματι, έχει κατ' επανάληψη διαπιστωθεί ότι βλάβες και τραυματισμοί σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου προκαλούν συχνά τη μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας φυσιολογικής αλληλεπίδρασης και σχέσης με τους άλλους. Στην πρόσφατη μελέτη τους στο Χάρβαρντ, οι ερευνητές εστίασαν το ενδιαφέρον τους στο πώς δραστηριοποιείται ο προμετωπιαίος φλοιός στις κοινωνικές μας συναναστροφές. Για τον σκοπό αυτό κατέγραφαν με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) τον εγκέφαλο ενενήντα οκτώ νεαρών εθελοντών ηλικίας μεταξύ 18 και 23 ετών, ενώ αυτοί εκτελούσαν τεστ πρόβλεψης της συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Σε αυτά τα ψυχολογικά τεστ οι εθελοντές προσπαθούσαν να μπουν στη θέση ενός άλλου προσώπου και να προβλέψουν τις πιθανές απαντήσεις που θα έδινε σε μια σειρά από ερωτήσεις.
Ανάμεσα στα ονόματα και τις φωτογραφίες των τρίτων προσώπων, με τα οποία όφειλαν να «ταυτιστούν» οι εθελοντές, υπήρχαν εντελώς άγνωστα πρόσωπα αλλά και κάποια γνωστά άτομα (φίλοι για τους οποίους ένιωθαν μεγαλύτερη ή μικρότερη οικειότητα). Το περίεργο ήταν ότι, σε όλα τα πειράματα, αυτό που καθοδηγούσε τις εγκεφαλικές απαντήσεις του προμετωπιαίου φλοιού των εθελοντών ήταν πάντα η οικειότητα και όχι η ομοιότητα με το άλλο πρόσωπο. Οι απαντήσεις των εθελοντών δεν επηρεάζονταν σημαντικά από τα πιθανά κοινά χαρακτηριστικά ή τις ομοιότητες που είχαν με τα τρίτα πρόσωπα αλλά, κατά κανόνα, από την ενσυναίσθηση μιας βαθύτερης οικειότητας που είχαν με αυτά τα πρόσωπα, οικειότητας που μόνο μεταξύ φίλων μπορεί να υπάρχει.
Οπως ήδη αναφέραμε, ήταν από καιρό γνωστό ότι βλάβες και τραυματισμοί του προμετωπιαίου φλοιού έχουν συχνά ως συνέπεια τη μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας σχέσης με τους άλλους. Γι' αυτό και οι ερευνητές του Χάρβαρντ επικέντρωσαν εξαρχής το ενδιαφέρον τους στο σκανάρισμα αυτής της περιοχής του εγκεφάλου, ελπίζοντας με αυτό τον τρόπο να αναδείξουν τον αποφασιστικό ρόλο που παίζει αυτή η περιοχή σε δύο βασικούς διανοητικούς μηχανισμούς ή, αν προτιμάτε, στους δύο «τρόπους» αντίληψης των άλλων προσώπων: την ομοιότητα και την οικειότητα.
Οικειότητα, αλλά όχι ταυτότητα
Ενώ ο πρώτος μηχανισμός επιτρέπει στον νου μας να προσομοιώνει τις πράξεις ή τις συμπεριφορές ενός τρίτου προσώπου και, χάρη σε αυτή την ταύτιση με τον άλλο, να διαισθάνεται πώς περίπου νιώθει ή σκέφτεται, ο δεύτερος μηχανισμός, δηλαδή η οικειότητα, μας επιτρέπει να ταυτιζόμαστε με κάποιο άλλο πρόσωπο, λόγω των κοινών μας εμπειριών. Με άλλα λόγια αυτό που διαπίστωσαν ήταν ότι η ύπαρξη μακροχρόνιας φιλίας δημιουργεί (μεταξύ των φίλων) μια κατάσταση αμοιβαίας ενσυναίσθησης και βαθύτερης κατανόησης που αποτυπώνεται όχι μόνο στις απαντήσεις των εθελοντών αλλά και στα πρότυπα νευρωνικής ενεργοποίησης στην περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού.
«Αμφότεροι οι μηχανισμοί (δηλαδή της ομοιότητας και της οικειότητας) έχουν μια ψυχολογική και μια εξελικτική βάση, αφού αποτελούν θεμελιώδη συστατικά στοιχεία κάθε κρίσης μας για τους άλλους», δήλωσε στον Τύπο η Fenna Krienen, η ερευνήτρια του Χάρβαρντ που διηύθυνε την έρευνα.
Και καταλήγει: «Από τη μελέτη μας προκύπτει σαφώς ότι η κοινωνική οικειότητα αναπτύσσεται μέσα σε ανώτερες δομές του εγκεφάλου και επομένως αποτελεί τον βασικό μηχανισμό που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλός μας για να κατανοεί τους άλλους ανθρώπους».
Η φιλία δεν αποτελεί ανθρώπινο προνόμιο
Σε εφημερίδες και περιοδικά διαβάζουμε συχνά για τη σημασία τού να έχουμε πλούσια κοινωνική ζωή, αφού αυτή η διαρκής άσκηση κοινωνικότητας αποτελεί το ελιξίριο της «αιώνιας νεότητας»: συμβάλλει όχι μόνο στην καλή ψυχική μας διάθεση αλλά και στη σωματική μας ευεξία. Μολονότι όλοι αποδέχονται ότι οι φιλικές σχέσεις και οι άνετες κοινωνικές επαφές παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, λιγότερο πρόθυμα αναγνωρίζουν πως το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τα άλλα ανώτερα θηλαστικά. Στο ερώτημα αν η φιλία αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπινου είδους ή αν, αντίθετα, έχει μια μακρά εξελικτική ιστορία και εκδηλώνεται, με διάφορες μορφές, σε όλα τα κοινωνικά ζώα έχουν ήδη απαντήσει μια σειρά από μελέτες της Ηθολογίας. Η πιο πρόσφατη επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε από ομάδα ειδικών του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια και δημοσιεύτηκε στο ειδικό περιοδικό «Current Biology». Οι επιστήμονες αυτοί περιγράφουν τις πολύ θετικές συνέπειες των φιλικών κοινωνικών σχέσεων σε ομάδες πιθήκων, και συγκεκριμένα των Μπαμπουίνων (Papio hamadryas ursinus). Διαπίστωσαν λοιπόν, ότι η μακροζωία και η ευζωία των θηλυκών μπαμπουίνων εξαρτάται από τη θέση τους στην κοινωνική ομάδα, κυρίως όμως από τον αριθμό και την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων που συνάπτουν μέσα στην ομάδα!
Οι μπαμπουίνοι μάλιστα που βρίσκονται σε κατώτερες θέσεις στην κοινωνική ιεραρχία, αντισταθμίζουν αυτό το μειονέκτημα συνάπτοντας στενότερες κοινωνικές σχέσεις και φιλικούς δεσμούς με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και οι θηλυκές που διαπρέπουν στις κοινωνικές συναναστροφές ζουν περισσότερο και καλύτερα από τις πιο μοναχικές!
Πηγή: enet.gr
Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 2010
Μικραίνουν τη ζωή τα ηρεμιστικά και υπνωτικά χάπια
Τα φαρμακευτικά σκευάσματα που παίρνουν πολλοί άνθρωποι για να καταπολεμήσουν την αϋπνία και το άγχος τους, μπορεί να συντομεύσουν τη διάρκεια της ζωής τους, σύμφωνα με μια νέα πολυετή καναδική επιστημονική έρευνα.
Η μελέτη, υπό την καθηγήτρια Ζενεβιέβ Μπελβίλ της Σχολής Ψυχολογίας του πανεπιστημίου Λαβάλ του Κεμπέκ, δημοσιεύτηκε στο καναδικό περιοδικό ψυχιατρικής "Canadian Journal of Psychiatry" του Καναδικού Ψυχιατρικού Συλλόγου, σύμφωνα με το Live Science.
Οι ερευνητές από το 1994 έως το 2007 μελέτησαν τις περιπτώσεις περισσότερων των 14.000 ατόμων ηλικίας 18 έως 102 ετών. Κάθε δύο χρόνια οι επιστήμονες κατέγραφαν διάφορα στοιχεία για τους εθελοντές, μεταξύ άλλων την κατανάλωση ηρεμιστικών και υπνωτικών χαπιών.
Όπως διαπιστώθηκε, όσοι άνθρωποι έπαιρναν τέτοια φάρμακα τουλάχιστον μια φορά τον μήνα, εμφάνισαν θνησιμότητα 15,7% κατά την 12ετή περίοδο της έρευνας, ενώ όσοι δεν έκαναν χρήση τέτοιων χαπιών παρουσίασαν θνησιμότητα 10,5%.
"Αυτά τα φάρμακα δεν είναι ζαχαρωτά και η λήψη τους πολύ απέχει από το να είναι αβλαβής", δήλωσε η Μπελβίλ. Λαμβάνοντας υπόψη τους λοιπούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη θνησιμότητα (π.χ. κατανάλωση αλκοόλ και καπνού, κατάσταση φυσικής υγείας, σωματική άσκηση, κατάθλιψη κ.α.), η καναδή ερευνήτρια εκτίμησε ότι τα χάπια κατά της αϋπνίας και του άγχους σχετίζονται κατά μέσο όρο με μια αύξηση κατά 36% του κινδύνου πρόωρου θανάτου.
Η μεγαλύτερη "ψαλίδα" στο βαθμό θνησιμότητας μεταξύ όσων παίρνουν και όσων δεν παίρνουν τέτοια χάπια, παρατηρήθηκε στις ηλικίες 55 έως 74 ετών. Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι διάφοροι παράγοντες μπορεί να εξηγούν αυτή την διαφορά.
Τα υπνωτικά και τα ηρεμιστικά επηρεάζουν τους χρόνους αντίδρασης του ανθρώπου, το βαθμό εγρήγορσής του και την ικανότητα συντονισμού των κινήσεών του, με συνέπεια πιθανώς να οδηγούν σε περισσότερα μοιραία ατυχήματα (π.χ. από πτώση).
Επίσης, τα φάρμακα αυτά μπορεί να επιδεινώνουν τυχόν αναπνευστικά προβλήματα στη διάρκεια του ύπνου, ενώ μερικά επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα με τρόπους που μπορεί να επηρεάζουν την κρίση του ασθενούς, αυξάνοντας π.χ. τον κίνδυνο αυτοκτονίας.
Πηγή: Ελευθεροτυπία
Η μελέτη, υπό την καθηγήτρια Ζενεβιέβ Μπελβίλ της Σχολής Ψυχολογίας του πανεπιστημίου Λαβάλ του Κεμπέκ, δημοσιεύτηκε στο καναδικό περιοδικό ψυχιατρικής "Canadian Journal of Psychiatry" του Καναδικού Ψυχιατρικού Συλλόγου, σύμφωνα με το Live Science.
Οι ερευνητές από το 1994 έως το 2007 μελέτησαν τις περιπτώσεις περισσότερων των 14.000 ατόμων ηλικίας 18 έως 102 ετών. Κάθε δύο χρόνια οι επιστήμονες κατέγραφαν διάφορα στοιχεία για τους εθελοντές, μεταξύ άλλων την κατανάλωση ηρεμιστικών και υπνωτικών χαπιών.
Όπως διαπιστώθηκε, όσοι άνθρωποι έπαιρναν τέτοια φάρμακα τουλάχιστον μια φορά τον μήνα, εμφάνισαν θνησιμότητα 15,7% κατά την 12ετή περίοδο της έρευνας, ενώ όσοι δεν έκαναν χρήση τέτοιων χαπιών παρουσίασαν θνησιμότητα 10,5%.
"Αυτά τα φάρμακα δεν είναι ζαχαρωτά και η λήψη τους πολύ απέχει από το να είναι αβλαβής", δήλωσε η Μπελβίλ. Λαμβάνοντας υπόψη τους λοιπούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη θνησιμότητα (π.χ. κατανάλωση αλκοόλ και καπνού, κατάσταση φυσικής υγείας, σωματική άσκηση, κατάθλιψη κ.α.), η καναδή ερευνήτρια εκτίμησε ότι τα χάπια κατά της αϋπνίας και του άγχους σχετίζονται κατά μέσο όρο με μια αύξηση κατά 36% του κινδύνου πρόωρου θανάτου.
Η μεγαλύτερη "ψαλίδα" στο βαθμό θνησιμότητας μεταξύ όσων παίρνουν και όσων δεν παίρνουν τέτοια χάπια, παρατηρήθηκε στις ηλικίες 55 έως 74 ετών. Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι διάφοροι παράγοντες μπορεί να εξηγούν αυτή την διαφορά.
Τα υπνωτικά και τα ηρεμιστικά επηρεάζουν τους χρόνους αντίδρασης του ανθρώπου, το βαθμό εγρήγορσής του και την ικανότητα συντονισμού των κινήσεών του, με συνέπεια πιθανώς να οδηγούν σε περισσότερα μοιραία ατυχήματα (π.χ. από πτώση).
Επίσης, τα φάρμακα αυτά μπορεί να επιδεινώνουν τυχόν αναπνευστικά προβλήματα στη διάρκεια του ύπνου, ενώ μερικά επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα με τρόπους που μπορεί να επηρεάζουν την κρίση του ασθενούς, αυξάνοντας π.χ. τον κίνδυνο αυτοκτονίας.
Πηγή: Ελευθεροτυπία
Τρίτη 20 Ιουλίου 2010
Η ανεργία δεν έχει πρόσωπο
Στο 11,6% ανήλθε το ποσοστό ανεργίας τον Μάρτιο έναντι 9,2% τον αντίστοιχο μήνα του 2009. Ωστόσο η πραγματική και όχι στατιστική ανεργία εκτιμάται ότι κυμαίνεται στο 17,5% έτσι ώστε το σύνολο των ανέργων σήμερα στη χώρα μας να αγγίζει τους 800.000. Σε τίποτα δεν θα θυμίζει ζωή, η ζωή που καλούνται να ζήσουν αυτοί οι άνθρωποι.
Οσοι μιλούν με αριθμούς, οχυρωμένοι στον γυάλινο πύργο μιας επιστημονικής ουδετερότητας, αδυνατούν να αποδώσουν το νόημα που ο ίδιος ο άνεργος προσδίδει στην ανεργία. «Ξόφλησα», « Ηθελα να κάνω ένα παιδί», «Ηθελα να έχω μια οικογένεια», «Είμαι τριάντα χρονών,ήθελα να μην επιβαρύνω άλλο τους δικούς μου». Θεμιτά «θέλω» που άλλοτε συγκροτούσαν τον πυρήνα μιας ύπαρξης και τώρα τινάζονται στον αέρα. «Αγαπούσα αυτή τη δουλειά, είκοσι χρόνια, ήταν το σπίτι, το παιδί μου».
Δεν υπάρχει ανεργία. Ανεργοι μόνον υπάρχουν. Κάθε ιστορία άλλη, αλλά και όμοια. Ομοια στην οδύνη, στην ντροπή, στο στίγμα, στον αυτοστιγματισμό, στην αυτολύπηση. Ο Γιώργος, συμβασιούχος με μεταπτυχιακά, με καρδιοπαθή γυναίκα δεν αντέχει να φανερώσει «το ένοχο μυστικό» του: ότι μόλις απολύθηκε. Κάθε πρωί υποδύεται ότι δεν έχασε την ταυτότητα του εργαζομένου. Αποχαιρετά τη γυναίκα του και το νεογέννητο βρέφος τους και περιφέρεται άσκοπα στους δρόμους. Η αποκάλυψη θα αποτέλειωνε τη σύντροφό του. Σκέφτεται να βάλει τέλος στη ζωή του... όχι θα το παλέψει, κάτι θα γίνει, λέει, δεν γίνεται κάτι να μη γίνει.
«Είμαι τελειωμένος», δηλώνει ένας άλλος άνεργος. Είναι 26 χρονών. Την ίδια ακριβώς φράση που ακούς από τα χείλη γερόντων. Μια εποχή εκτροφείο γέρικων νέων. Σε ένα μεταίχμιο. Οχι εντελώς ζωντανός, όχι ακόμα νεκρός. «Ντρέπομαι τον εαυτό μου που δεν μπορώ να θρέψω την οικογένειά μου», λέει ο πενηντάχρονος Κώστας.
Παράπλευρες ζημιές μιας χρεοκοπημένης εποχής; Μιας υπό χρεοκοπία χώρας; Στην εργασιοκεντρική κοινωνία μας χωρίς κρυσταλλωμένες επαγγελματικές ιδιότητες το άτομο δεν σημαίνει τίποτα. Δεν είναι αναγνώσιμο και άρα δεν υπάρχει. Δεν είναι απορίας άξιον ότι οι έρευνες σε όλο τον κόσμο αναφέρουν πως 25% με 50% των ανέργων παρουσιάζει ψυχοπαθολογικά συμπτώματα. Καταθλίψεις, μελαγχολία, πένθος, αυτομομφή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απόπειρα αυτοκτονίας, εξάρτηση από ουσίες, αγχώδεις διαταραχές. Σωματοποίηση της οδύνης που εντείνεται στους μακροχρόνιους ανέργους.
Θα ονομάσω το τραυματικό ίχνος που η ανεργία εγγράφει στο σώμα και την ψυχή «Σύνδρομο της ανεργίας». Το σύνδρομο αυτό έχει μια αποικιοκρατική τάση! Σαν μάγισσα Κίρκη, η παρούσα συγκυρία, μεταμορφώνει τους εργαζομένους, όχι σε γουρούνια, αλλά σε δυνάμει ανέργους. Το σύνδρομο της ανεργίας πλήττει και τους εργαζομένους που ζουν υπό την απειλή της απόλυσης. «Από την ώρα που απολύθηκα οι φίλοι μου με αποφεύγουν». «Γιατί;», αναρωτιέται με συντριβή ο Χρήστος. Στο πρόσωπο του ανέργου προβάλλεται ο φόβος της απόλυσης που παραλύει και παγώνει το συναίσθημα. Λες και η ανεργία είναι ένα κολλητικό μικρόβιο.
Στην εποχή του φόβου, ο ανορθολογισμός και η μικροψυχία κερδίζουν. Στην Ελλάδα, ο εργαζόμενος έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει έναν χθόνιο μηχανισμό ενοχοποίησης που υφέρπει πίσω από το «πρώτιστο καθήκον, να μη χρεοκοπήσει η πατρίδα μας». Αυτός λοιπόν που εναντιώνεται στα μέτρα είναι ο εχθρός της πατρίδας του; Σκέφτεται μόνο το τομάρι του ή τη συντεχνία του και αδιαφορεί για τη χώρα του; Και φουκαράς και κερατάς δηλαδή. Ο αναδιπλασιασμός του στίγματος στην εποχή της ΔυΝαμιΤισμένης Ελλάδας. Στη λαίλαπα της ΔΝΤ εποχής η ζωή των ανέργων προφανώς και δεν συγκινεί. Ετσι κι αλλιώς, όπως ο καθηγητής Κώστας Δουζίνας αναφέρει στο εξαίρετο έργο του «Το τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», η φιλολογία περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανάπτυξης αποδείχθηκε ψευδής. Εχουμε μια παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας αλλά όχι και των αξιακών σχέσεων. Καθώς οι αγορές και όχι οι ανθρώπινες ζωές λογαριάζονται, καθώς μόνον αυτές θεμελιώνουν επιχειρήματα, ας πούμε, υποδυόμενοι τον κυνισμό των ημερών, ότι ο άνεργος δεν συμφέρει να είναι είδος προς εξόντωση.
Οταν η ανεργία εκτοξεύεται στα ύψη, η ύφεση της χώρας δεν μπορεί παρά να διευρύνεται επικίνδυνα. Ας σκεφτούν λοιπόν οι κρατούντες πιο σοβαρά την υπόθεση της αναδιανομής του πλούτου σε αυτήν την πολύπαθη χώρα. Ας επιλεγούν τρόποι άντλησης πόρων αλλιώς και από αλλού που, όπως λένε όσοι γνωρίζουν, και υπάρχουν και είναι δυνατόν να υπάρξουν.
Πηγή: Τα Νέα, Φωτεινή Τσαλίκογλου
Οσοι μιλούν με αριθμούς, οχυρωμένοι στον γυάλινο πύργο μιας επιστημονικής ουδετερότητας, αδυνατούν να αποδώσουν το νόημα που ο ίδιος ο άνεργος προσδίδει στην ανεργία. «Ξόφλησα», « Ηθελα να κάνω ένα παιδί», «Ηθελα να έχω μια οικογένεια», «Είμαι τριάντα χρονών,ήθελα να μην επιβαρύνω άλλο τους δικούς μου». Θεμιτά «θέλω» που άλλοτε συγκροτούσαν τον πυρήνα μιας ύπαρξης και τώρα τινάζονται στον αέρα. «Αγαπούσα αυτή τη δουλειά, είκοσι χρόνια, ήταν το σπίτι, το παιδί μου».
Δεν υπάρχει ανεργία. Ανεργοι μόνον υπάρχουν. Κάθε ιστορία άλλη, αλλά και όμοια. Ομοια στην οδύνη, στην ντροπή, στο στίγμα, στον αυτοστιγματισμό, στην αυτολύπηση. Ο Γιώργος, συμβασιούχος με μεταπτυχιακά, με καρδιοπαθή γυναίκα δεν αντέχει να φανερώσει «το ένοχο μυστικό» του: ότι μόλις απολύθηκε. Κάθε πρωί υποδύεται ότι δεν έχασε την ταυτότητα του εργαζομένου. Αποχαιρετά τη γυναίκα του και το νεογέννητο βρέφος τους και περιφέρεται άσκοπα στους δρόμους. Η αποκάλυψη θα αποτέλειωνε τη σύντροφό του. Σκέφτεται να βάλει τέλος στη ζωή του... όχι θα το παλέψει, κάτι θα γίνει, λέει, δεν γίνεται κάτι να μη γίνει.
«Είμαι τελειωμένος», δηλώνει ένας άλλος άνεργος. Είναι 26 χρονών. Την ίδια ακριβώς φράση που ακούς από τα χείλη γερόντων. Μια εποχή εκτροφείο γέρικων νέων. Σε ένα μεταίχμιο. Οχι εντελώς ζωντανός, όχι ακόμα νεκρός. «Ντρέπομαι τον εαυτό μου που δεν μπορώ να θρέψω την οικογένειά μου», λέει ο πενηντάχρονος Κώστας.
Παράπλευρες ζημιές μιας χρεοκοπημένης εποχής; Μιας υπό χρεοκοπία χώρας; Στην εργασιοκεντρική κοινωνία μας χωρίς κρυσταλλωμένες επαγγελματικές ιδιότητες το άτομο δεν σημαίνει τίποτα. Δεν είναι αναγνώσιμο και άρα δεν υπάρχει. Δεν είναι απορίας άξιον ότι οι έρευνες σε όλο τον κόσμο αναφέρουν πως 25% με 50% των ανέργων παρουσιάζει ψυχοπαθολογικά συμπτώματα. Καταθλίψεις, μελαγχολία, πένθος, αυτομομφή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απόπειρα αυτοκτονίας, εξάρτηση από ουσίες, αγχώδεις διαταραχές. Σωματοποίηση της οδύνης που εντείνεται στους μακροχρόνιους ανέργους.
Η οδύνη είναι οικογενειακή υπόθεση.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η θνησιμότητα συζύγων των μακροχρόνια ανέργων αυξάνεται αλλά και η υγεία των παιδιών επιδεινώνεται. Τους τελευταίους μήνες, στη χώρα μας σημειώνεται μεγάλη αύξηση ψυχοφαρμάκων. Ο κατευνασμός μέσα από την ψυχοφαρμακολογία είναι σαν να θες με μια αραχνοΰφαντη γάζα να σταματήσεις την ακατάσχετη αιμορραγία.Θα ονομάσω το τραυματικό ίχνος που η ανεργία εγγράφει στο σώμα και την ψυχή «Σύνδρομο της ανεργίας». Το σύνδρομο αυτό έχει μια αποικιοκρατική τάση! Σαν μάγισσα Κίρκη, η παρούσα συγκυρία, μεταμορφώνει τους εργαζομένους, όχι σε γουρούνια, αλλά σε δυνάμει ανέργους. Το σύνδρομο της ανεργίας πλήττει και τους εργαζομένους που ζουν υπό την απειλή της απόλυσης. «Από την ώρα που απολύθηκα οι φίλοι μου με αποφεύγουν». «Γιατί;», αναρωτιέται με συντριβή ο Χρήστος. Στο πρόσωπο του ανέργου προβάλλεται ο φόβος της απόλυσης που παραλύει και παγώνει το συναίσθημα. Λες και η ανεργία είναι ένα κολλητικό μικρόβιο.
Στην εποχή του φόβου, ο ανορθολογισμός και η μικροψυχία κερδίζουν. Στην Ελλάδα, ο εργαζόμενος έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει έναν χθόνιο μηχανισμό ενοχοποίησης που υφέρπει πίσω από το «πρώτιστο καθήκον, να μη χρεοκοπήσει η πατρίδα μας». Αυτός λοιπόν που εναντιώνεται στα μέτρα είναι ο εχθρός της πατρίδας του; Σκέφτεται μόνο το τομάρι του ή τη συντεχνία του και αδιαφορεί για τη χώρα του; Και φουκαράς και κερατάς δηλαδή. Ο αναδιπλασιασμός του στίγματος στην εποχή της ΔυΝαμιΤισμένης Ελλάδας. Στη λαίλαπα της ΔΝΤ εποχής η ζωή των ανέργων προφανώς και δεν συγκινεί. Ετσι κι αλλιώς, όπως ο καθηγητής Κώστας Δουζίνας αναφέρει στο εξαίρετο έργο του «Το τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», η φιλολογία περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανάπτυξης αποδείχθηκε ψευδής. Εχουμε μια παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας αλλά όχι και των αξιακών σχέσεων. Καθώς οι αγορές και όχι οι ανθρώπινες ζωές λογαριάζονται, καθώς μόνον αυτές θεμελιώνουν επιχειρήματα, ας πούμε, υποδυόμενοι τον κυνισμό των ημερών, ότι ο άνεργος δεν συμφέρει να είναι είδος προς εξόντωση.
Οταν η ανεργία εκτοξεύεται στα ύψη, η ύφεση της χώρας δεν μπορεί παρά να διευρύνεται επικίνδυνα. Ας σκεφτούν λοιπόν οι κρατούντες πιο σοβαρά την υπόθεση της αναδιανομής του πλούτου σε αυτήν την πολύπαθη χώρα. Ας επιλεγούν τρόποι άντλησης πόρων αλλιώς και από αλλού που, όπως λένε όσοι γνωρίζουν, και υπάρχουν και είναι δυνατόν να υπάρξουν.
Πηγή: Τα Νέα, Φωτεινή Τσαλίκογλου
Τετάρτη 5 Μαΐου 2010
Η ανεργία οδηγεί σε απώλεια του εαυτού
Πώς αντιδρούν τα περισσότερα άτομα αν, από τη μια μέρα στην άλλη, βρεθούν χωρίς εργασία; Οταν μάλιστα, για λόγους εντελώς άσχετους με τις εργασιακές τους ικανότητες, η απόλυσή τους συνεπάγεται την είσοδό τους σε ένα μακροχρόνιο και αδιέξοδο καθεστώς ανεργίας; Αραγε, πώς τα άτομα αυτά -αλλά και η κοινωνία στην οποία ανήκουν- επιχειρούν να «διαχειριστούν» και να «εκλογικεύσουν» την κατάσταση αποστέρησης του κοινωνικού τους ρόλου, που βιώνουν εξαιτίας της απώλειας ή της αδυναμίας εύρεσης εργασίας;
Οι συνήθεις κοινωνικοοικονομικές «εξηγήσεις», όσο ακριβείς κι αν φαίνονται, αφήνουν αναπάντητα αυτά τα καυτά ερωτήματα, και αυτό όχι από αδιαφορία αλλά από εγγενή αδυναμία: όταν επικεντρώνεται κανείς αποκλειστικά σε αφηρημένες οικονομικές παραμέτρους ή στις ανεξέλεγκτες διεθνείς χρηματοπιστωτικές εξελίξεις και στο πώς οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τις τοπικές οικονομίες, δεν μπορεί παρά να παραβλέπει τις δραματικές συνέπειές τους στη ζωή των μεμονωμένων ατόμων. Eχει ενδιαφέρον να δούμε γιατί, σύμφωνα με πολλές επιστημονικές μελέτες, η αύξηση της ανεργίας αποτελεί μια μορφή κοινωνικής αυτοχειρίας.
Το παραλυτικό αίσθημα αποκλεισμού
Η πρώτη συνέπεια της απώλειας της εργασίας είναι προφανώς η στέρηση μιας σταθερής πηγής εισοδημάτων απαραίτητων για την επιβίωση. Ομως, η παρατεταμένη κατάσταση ανεργίας έχει και άλλες δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική και ατομική ζωή των ανέργων· επιπτώσεις που, σε αρκετές περιπτώσεις, είναι πολύ πιο επώδυνες και καταστροφικές από την έλλειψη χρημάτων.
Το γεγονός αυτό, μολονότι υποβαθμίζεται ή και παραβλέπεται συστηματικά από τις αρμόδιες αρχές, εντούτοις επιβεβαιώνεται από πλήθος ειδικών ερευνών. «Οι πρώτες μελέτες για τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν κατά τον Μεσοπόλεμο και είχαν επικεντρωθεί αποκλειστικά στην απειλή της φτώχειας, και ειδικότερα στις πιο ακραίες περιπτώσεις φτώχειας. Ελάχιστη σημασία είχε δοθεί τότε στον ρόλο της εργασίας στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας», υποστηρίζει ο Duncan Gallie, καθηγητής Κοινωνιολογίας στην Οξφόρδη και διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στη μελέτη των επιπτώσεων της ανεργίας στις δυτικές κοινωνίες.
Από τις έρευνες του Gallie σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης προκύπτει ότι όχι μόνο οι κοινωνικο-οικονομικές αλλά και οι ψυχολογικές πτυχές της μακροχρόνιας ανεργίας καθορίζουν την αδυναμία επανένταξης πολλών ατόμων στην παραγωγή. Τα άκρως ενδιαφέροντα συμπεράσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύτηκαν, μάλιστα, στο βιβλίο «Resisting marginalization», που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Gallie.
Οι πρώτες σοβαρές μελέτες των ψυχολογικών επιπτώσεων της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν το 1938 από τους Philip Eisenberg και Paul F. Lazarsfeld, οι οποίοι, αναλύοντας τις αντιδράσεις των ανέργων, αναγνώρισαν τρία τυπικά στάδια ή φάσεις.
Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από την απόρριψη και τη συστηματική άρνηση της νέας κατάστασης: το άτομο αρνείται να αποδεχτεί ότι έχασε την εργασία του και ελπίζει ότι με κάποιο τρόπο θα επαναπροσληφθεί ή θα βρει άλλη καλύτερη εργασία.
Η πρώτη συνέπεια της απώλειας της εργασίας είναι προφανώς η στέρηση μιας σταθερής πηγής εισοδημάτων απαραίτητων για την επιβίωση. Ομως, η παρατεταμένη κατάσταση ανεργίας έχει και άλλες δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική και ατομική ζωή των ανέργων· επιπτώσεις που, σε αρκετές περιπτώσεις, είναι πολύ πιο επώδυνες και καταστροφικές από την έλλειψη χρημάτων.
Το γεγονός αυτό, μολονότι υποβαθμίζεται ή και παραβλέπεται συστηματικά από τις αρμόδιες αρχές, εντούτοις επιβεβαιώνεται από πλήθος ειδικών ερευνών. «Οι πρώτες μελέτες για τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν κατά τον Μεσοπόλεμο και είχαν επικεντρωθεί αποκλειστικά στην απειλή της φτώχειας, και ειδικότερα στις πιο ακραίες περιπτώσεις φτώχειας. Ελάχιστη σημασία είχε δοθεί τότε στον ρόλο της εργασίας στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας», υποστηρίζει ο Duncan Gallie, καθηγητής Κοινωνιολογίας στην Οξφόρδη και διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στη μελέτη των επιπτώσεων της ανεργίας στις δυτικές κοινωνίες.
Από τις έρευνες του Gallie σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης προκύπτει ότι όχι μόνο οι κοινωνικο-οικονομικές αλλά και οι ψυχολογικές πτυχές της μακροχρόνιας ανεργίας καθορίζουν την αδυναμία επανένταξης πολλών ατόμων στην παραγωγή. Τα άκρως ενδιαφέροντα συμπεράσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύτηκαν, μάλιστα, στο βιβλίο «Resisting marginalization», που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Gallie.
Οι πρώτες σοβαρές μελέτες των ψυχολογικών επιπτώσεων της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν το 1938 από τους Philip Eisenberg και Paul F. Lazarsfeld, οι οποίοι, αναλύοντας τις αντιδράσεις των ανέργων, αναγνώρισαν τρία τυπικά στάδια ή φάσεις.
Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από την απόρριψη και τη συστηματική άρνηση της νέας κατάστασης: το άτομο αρνείται να αποδεχτεί ότι έχασε την εργασία του και ελπίζει ότι με κάποιο τρόπο θα επαναπροσληφθεί ή θα βρει άλλη καλύτερη εργασία.
Ακολουθεί το στάδιο της απαισιοδοξίας και της ανησυχίας: ύστερα από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες εύρεσης εργασίας αρχίζει να συνειδητοποιεί τη δεινή κατάστασή του.
Τότε, συνήθως έπειτα από εννιά μήνες ανεργίας, εισέρχεται στο στάδιο της απελπισίας και της κατάθλιψης: δεν βλέπει καμία διέξοδο ή προοπτική λύσης στο πρόβλημά του.
Εξάλλου, μετέπειτα έρευνες κοινωνικών ψυχολόγων έδειξαν ότι κάθε άνθρωπος τείνει να δημιουργεί μια εικόνα του εαυτού του ανάλογα με τους κοινωνικούς ρόλους που έχει αποδεχτεί και στη βάση αυτών των ρόλων διαμορφώνει τη σιγουριά που απαιτείται για τη «σωστή» κοινωνική ένταξή του. Επομένως, η απώλεια εργασίας επηρεάζει αρνητικά και τις δύο αυτές συμπληρωματικές διαστάσεις της ζωής μας: τόσο τον «πραγματικό» κοινωνικό μας ρόλο όσο και την «υποκειμενική» αυτοεκτίμησή μας.
Και ίσως γι' αυτό οι περισσότεροι ειδικοί επιμένουν ότι το πιο ουσιαστικό σύμπτωμα της απώλειας εργασίας δεν είναι τόσο η έλλειψη χρημάτων όσο η απώλεια της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού. Αυτή η διαβρωτική αίσθηση μιας «άχρηστης» και «επισφαλούς» ζωής στο περιθώριο της κοινωνίας οδηγεί τους ανέργους σε φαινομενικά απονενοημένες πράξεις, όπως το να περιφέρονται καθημερινά στον χώρο όπου εργάζονταν μέχρι πρόσφατα ή να συνεχίζουν να υπογράφουν στο βιβλίο παρουσιών της κλειστής εταιρείας (αυτό κάνουν καθημερινά οι άνεργοι των κλειστών Ναυπηγείων Σκαραμαγκά).
Η εσωτερίκευση αυτής της κατάστασης οδηγεί, κατά κανόνα, σε ενοχικά και αυτοευνουχιστικά αισθήματα που όχι μόνο καταστρέφουν κάθε προσπάθεια εξόδου από την «προσωπική» κρίση αλλά και εμποδίζουν την αναζήτηση εργασίας, ιδίως σε χαλεπούς οικονομικά καιρούς. Η αδράνεια και η ακινησία αποτελούν τα τυπικά γνωρίσματα μιας εσφαλμένης και ενοχικής «εσωτερίκευσης» του προβλήματος της ανεργίας ως προσωπικού προβλήματος των ανέργων που σχετίζεται, υποτίθεται, με κάποιες υποκειμενικές ελλείψεις ή αδυναμίες και όχι, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, με τα αντικειμενικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που επιβάλλουν τη βαρβαρότητα της ανεργίας.
Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση των «γιάπηδων» που απροσδόκητα χάνουν την περίοπτη μέχρι χθες κοινωνική τους θέση. Μάνατζερ, διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων και επιτυχημένοι ελεύθεροι επαγγελματίες αρνούνται συστηματικά να αποδεχτούν το γεγονός ότι, παρά τις μέχρι τότε φιλότιμες προσπάθειές τους, βρέθηκαν τελικά οι ίδιοι στη θέση των θυμάτων του συστήματος που με τόση ενεργητικότητα και πάθος είχαν υπηρετήσει. Ολα τα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι η ανεργία στις υψηλές κοινωνικές τάξεις δεν γίνεται σχεδόν ποτέ αποδεκτή και τα άτομα αυτά αρνούνται ακόμη και να φανταστούν τη δυνατότητα να αλλάξουν εργασιακό καθεστώς ή να αναζητήσουν μιαν άλλη, κοινωνικά «υποδεέστερη» εργασία. Αντί να αντιδράσουν ενεργητικά πέφτουν σε κατάθλιψη, και όχι σπάνια οδηγούνται στην αυτοκτονία.
Το 1997 στην ταινία «The Full Monty» (στην αγγλική αργκό σημαίνει το πλήρες ξεγύμνωμα· στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον ατυχή τίτλο «Αντρες με τα όλα τους») ο σκηνοθέτης Peter Cattaneo παρουσίασε με εξαιρετική ευαισθησία τις αντιδράσεις των διαφορετικών κοινωνικών τάξεων στην ανεργία: οι εργάτες, όσο κι αν απελπίζονταν για την καθημερινή τους επιβίωση, τελικά αντιστέκονταν στην κατάθλιψη. Αντίθετα, ο πρώην διευθυντής τους κατέφυγε σε μια ψευδαισθησιακή «λύση»: συνέχισε να βγαίνει κάθε πρωί από το σπίτι του άψογα ντυμένος, κρύβοντας ακόμη και από τη γυναίκα του το γεγονός ότι ήταν άνεργος.
Απ' τη Σκύλλα στη Χάρυβδη
Αν, σύμφωνα με τη Βίβλο, η εργασία επιβάλλεται ως τιμωρία στην ανθρώπινη κατάσταση, στη μετανεωτερική κόλαση των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα η απώλεια της εργασίας βιώνεται ως η πλήρης απανθρωποποίηση των ανέργων. Παραδόξως, η «αλλοτριωτική» εργασία δημιουργούσε ανέκαθεν -και εξακολουθεί να δημιουργεί- ενεργούς κοινωνικούς δράστες και πολίτες. Η επιβεβλημένη σήμερα μαζική ανεργία φαίνεται, αντίθετα, να αλλοτριώνει από την ανθρώπινη κατάσταση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, καταδικάζοντάς τα σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση κοινωνικής ανασφάλειας.
Το πόσο παραλυτικό ή αυτοκαταστροφικό θα είναι το αίσθημα κοινωνικού αποκλεισμού που αισθάνεται ο άνεργος εξαρτάται από υποκειμενικούς αλλά κυρίως από κοινωνικούς παράγοντες: από την αλληλεγγύη και την αποτελεσματική υποστήριξη του κράτους πρόνοιας μέσα στο οποίο ζει. Σύμφωνα με τις έρευνες του Duncan Gallie, στις βόρειες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπου το κράτος πρόνοιας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός των ανέργων βιώνεται διαφορετικά από ό,τι στις μεσογειακές χώρες του Νότου. Στον Βορρά η περιθωριοποίηση των ανέργων δεν οφείλεται τόσο στην έλλειψη ενός σταθερού μισθού (αφού τα επιδόματα ανεργίας τούς επιτρέπουν να ζουν αξιοπρεπώς) όσο στην απώλεια του κοινωνικού τους ρόλου και στο δυσάρεστο ενοχικό συναίσθημα ότι ζουν σε βάρος των άλλων. Στις μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες, αντίθετα, τη στήριξη των ανέργων αναλαμβάνει το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Ομως, η οικονομική δυσχέρεια των περισσότερων οικογενειών, σε συνδυασμό με την απουσία ενός στιβαρού κράτους πρόνοιας, καθιστά ανυπόφορη τη ζωή των ανέργων στον Νότο και τους εξωθεί σε πιο βίαιες ή αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις.
Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και οι έρευνες του Ofer Sharon, εβραϊκής καταγωγής κοινωνιολόγου που σήμερα εργάζεται στο ΜΙΤ (Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ). Ο Sharon μελέτησε τη συμπεριφορά 100 Αμερικανών και 100 Ισραηλιτών γιάπηδων που ξαφνικά βρέθηκαν στο δρόμο, ενώ μέχρι τότε εργάζονταν στον τομέα της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας με χρυσούς μισθούς. Διαπίστωσε λοιπόν ότι «οι Ισραηλινοί μάνατζερ όταν δεν βρίσκουν εργασία τείνουν να αποδίδουν την ευθύνη στο κοινωνικό σύστημα και στους θεσμούς, ενώ οι Αμερικανοί κατηγορούν τον εαυτό τους. Συνεπώς οι πρώτοι αντιδρούν με μεγαλύτερο θυμό αλλά και με περισσότερη ενεργητικότητα, ενώ οι δεύτεροι τείνουν σταδιακά να χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Ουσιαστικά, οι Αμερικανοί θεωρούν ότι δεν βρίσκουν εργασία επειδή κάτι δεν πάει καλά με τους ίδιους».
Πάντως, τα μέχρι σήμερα διεθνή στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι κάθε αύξηση της ανεργίας κατά 3% συνοδεύεται όχι μόνο από αύξηση της φτώχειας και καταστροφή του κοινωνικού ιστού μιας χώρας αλλά, όπως είδαμε, επιβαρύνει σοβαρά την ψυχική και σωματική υγεία των ανέργων (καταθλιπτικά συμπτώματα, αύξηση των ισχαιμικών καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, απόπειρες αυτοχειρίας). Τα αμέσως επόμενα χρόνια, λόγω της παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης που έχει επιβληθεί στη χώρα μας, το πρόβλημα της ανεργίας θα αναδειχθεί σε ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά μας προβλήματα. Ενα τεράστιο πρόβλημα που, εφόσον είμαστε ανίκανοι να το επιλύσουμε ως κοινωνία, οφείλουμε, τουλάχιστον, να το διαχειριστούμε με μεγαλύτερη κοινωνική αλληλεγγύη απ' ό,τι στο παρελθόν.
Εξάλλου, μετέπειτα έρευνες κοινωνικών ψυχολόγων έδειξαν ότι κάθε άνθρωπος τείνει να δημιουργεί μια εικόνα του εαυτού του ανάλογα με τους κοινωνικούς ρόλους που έχει αποδεχτεί και στη βάση αυτών των ρόλων διαμορφώνει τη σιγουριά που απαιτείται για τη «σωστή» κοινωνική ένταξή του. Επομένως, η απώλεια εργασίας επηρεάζει αρνητικά και τις δύο αυτές συμπληρωματικές διαστάσεις της ζωής μας: τόσο τον «πραγματικό» κοινωνικό μας ρόλο όσο και την «υποκειμενική» αυτοεκτίμησή μας.
Και ίσως γι' αυτό οι περισσότεροι ειδικοί επιμένουν ότι το πιο ουσιαστικό σύμπτωμα της απώλειας εργασίας δεν είναι τόσο η έλλειψη χρημάτων όσο η απώλεια της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού. Αυτή η διαβρωτική αίσθηση μιας «άχρηστης» και «επισφαλούς» ζωής στο περιθώριο της κοινωνίας οδηγεί τους ανέργους σε φαινομενικά απονενοημένες πράξεις, όπως το να περιφέρονται καθημερινά στον χώρο όπου εργάζονταν μέχρι πρόσφατα ή να συνεχίζουν να υπογράφουν στο βιβλίο παρουσιών της κλειστής εταιρείας (αυτό κάνουν καθημερινά οι άνεργοι των κλειστών Ναυπηγείων Σκαραμαγκά).
Η εσωτερίκευση αυτής της κατάστασης οδηγεί, κατά κανόνα, σε ενοχικά και αυτοευνουχιστικά αισθήματα που όχι μόνο καταστρέφουν κάθε προσπάθεια εξόδου από την «προσωπική» κρίση αλλά και εμποδίζουν την αναζήτηση εργασίας, ιδίως σε χαλεπούς οικονομικά καιρούς. Η αδράνεια και η ακινησία αποτελούν τα τυπικά γνωρίσματα μιας εσφαλμένης και ενοχικής «εσωτερίκευσης» του προβλήματος της ανεργίας ως προσωπικού προβλήματος των ανέργων που σχετίζεται, υποτίθεται, με κάποιες υποκειμενικές ελλείψεις ή αδυναμίες και όχι, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, με τα αντικειμενικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που επιβάλλουν τη βαρβαρότητα της ανεργίας.
Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση των «γιάπηδων» που απροσδόκητα χάνουν την περίοπτη μέχρι χθες κοινωνική τους θέση. Μάνατζερ, διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων και επιτυχημένοι ελεύθεροι επαγγελματίες αρνούνται συστηματικά να αποδεχτούν το γεγονός ότι, παρά τις μέχρι τότε φιλότιμες προσπάθειές τους, βρέθηκαν τελικά οι ίδιοι στη θέση των θυμάτων του συστήματος που με τόση ενεργητικότητα και πάθος είχαν υπηρετήσει. Ολα τα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι η ανεργία στις υψηλές κοινωνικές τάξεις δεν γίνεται σχεδόν ποτέ αποδεκτή και τα άτομα αυτά αρνούνται ακόμη και να φανταστούν τη δυνατότητα να αλλάξουν εργασιακό καθεστώς ή να αναζητήσουν μιαν άλλη, κοινωνικά «υποδεέστερη» εργασία. Αντί να αντιδράσουν ενεργητικά πέφτουν σε κατάθλιψη, και όχι σπάνια οδηγούνται στην αυτοκτονία.
Το 1997 στην ταινία «The Full Monty» (στην αγγλική αργκό σημαίνει το πλήρες ξεγύμνωμα· στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον ατυχή τίτλο «Αντρες με τα όλα τους») ο σκηνοθέτης Peter Cattaneo παρουσίασε με εξαιρετική ευαισθησία τις αντιδράσεις των διαφορετικών κοινωνικών τάξεων στην ανεργία: οι εργάτες, όσο κι αν απελπίζονταν για την καθημερινή τους επιβίωση, τελικά αντιστέκονταν στην κατάθλιψη. Αντίθετα, ο πρώην διευθυντής τους κατέφυγε σε μια ψευδαισθησιακή «λύση»: συνέχισε να βγαίνει κάθε πρωί από το σπίτι του άψογα ντυμένος, κρύβοντας ακόμη και από τη γυναίκα του το γεγονός ότι ήταν άνεργος.
Απ' τη Σκύλλα στη Χάρυβδη
Αν, σύμφωνα με τη Βίβλο, η εργασία επιβάλλεται ως τιμωρία στην ανθρώπινη κατάσταση, στη μετανεωτερική κόλαση των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα η απώλεια της εργασίας βιώνεται ως η πλήρης απανθρωποποίηση των ανέργων. Παραδόξως, η «αλλοτριωτική» εργασία δημιουργούσε ανέκαθεν -και εξακολουθεί να δημιουργεί- ενεργούς κοινωνικούς δράστες και πολίτες. Η επιβεβλημένη σήμερα μαζική ανεργία φαίνεται, αντίθετα, να αλλοτριώνει από την ανθρώπινη κατάσταση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, καταδικάζοντάς τα σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση κοινωνικής ανασφάλειας.
Το πόσο παραλυτικό ή αυτοκαταστροφικό θα είναι το αίσθημα κοινωνικού αποκλεισμού που αισθάνεται ο άνεργος εξαρτάται από υποκειμενικούς αλλά κυρίως από κοινωνικούς παράγοντες: από την αλληλεγγύη και την αποτελεσματική υποστήριξη του κράτους πρόνοιας μέσα στο οποίο ζει. Σύμφωνα με τις έρευνες του Duncan Gallie, στις βόρειες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπου το κράτος πρόνοιας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός των ανέργων βιώνεται διαφορετικά από ό,τι στις μεσογειακές χώρες του Νότου. Στον Βορρά η περιθωριοποίηση των ανέργων δεν οφείλεται τόσο στην έλλειψη ενός σταθερού μισθού (αφού τα επιδόματα ανεργίας τούς επιτρέπουν να ζουν αξιοπρεπώς) όσο στην απώλεια του κοινωνικού τους ρόλου και στο δυσάρεστο ενοχικό συναίσθημα ότι ζουν σε βάρος των άλλων. Στις μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες, αντίθετα, τη στήριξη των ανέργων αναλαμβάνει το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Ομως, η οικονομική δυσχέρεια των περισσότερων οικογενειών, σε συνδυασμό με την απουσία ενός στιβαρού κράτους πρόνοιας, καθιστά ανυπόφορη τη ζωή των ανέργων στον Νότο και τους εξωθεί σε πιο βίαιες ή αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις.
Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και οι έρευνες του Ofer Sharon, εβραϊκής καταγωγής κοινωνιολόγου που σήμερα εργάζεται στο ΜΙΤ (Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ). Ο Sharon μελέτησε τη συμπεριφορά 100 Αμερικανών και 100 Ισραηλιτών γιάπηδων που ξαφνικά βρέθηκαν στο δρόμο, ενώ μέχρι τότε εργάζονταν στον τομέα της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας με χρυσούς μισθούς. Διαπίστωσε λοιπόν ότι «οι Ισραηλινοί μάνατζερ όταν δεν βρίσκουν εργασία τείνουν να αποδίδουν την ευθύνη στο κοινωνικό σύστημα και στους θεσμούς, ενώ οι Αμερικανοί κατηγορούν τον εαυτό τους. Συνεπώς οι πρώτοι αντιδρούν με μεγαλύτερο θυμό αλλά και με περισσότερη ενεργητικότητα, ενώ οι δεύτεροι τείνουν σταδιακά να χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Ουσιαστικά, οι Αμερικανοί θεωρούν ότι δεν βρίσκουν εργασία επειδή κάτι δεν πάει καλά με τους ίδιους».
Πάντως, τα μέχρι σήμερα διεθνή στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι κάθε αύξηση της ανεργίας κατά 3% συνοδεύεται όχι μόνο από αύξηση της φτώχειας και καταστροφή του κοινωνικού ιστού μιας χώρας αλλά, όπως είδαμε, επιβαρύνει σοβαρά την ψυχική και σωματική υγεία των ανέργων (καταθλιπτικά συμπτώματα, αύξηση των ισχαιμικών καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, απόπειρες αυτοχειρίας). Τα αμέσως επόμενα χρόνια, λόγω της παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης που έχει επιβληθεί στη χώρα μας, το πρόβλημα της ανεργίας θα αναδειχθεί σε ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά μας προβλήματα. Ενα τεράστιο πρόβλημα που, εφόσον είμαστε ανίκανοι να το επιλύσουμε ως κοινωνία, οφείλουμε, τουλάχιστον, να το διαχειριστούμε με μεγαλύτερη κοινωνική αλληλεγγύη απ' ό,τι στο παρελθόν.
enet.gr
Δευτέρα 15 Μαρτίου 2010
Η ψυχική και σωματική υγεία συνδέονται στενά
Η ψυχική και η σωματική υγεία δεν είναι δύο διαφορετικές υποθέσεις. Αντίθετα, συνδέονται στενά και αυτό κάνει τους ειδικούς να τονίζουν σε κάθε ευκαιρία πως είναι αναγκαία η ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πρόληψη και την φροντίδα των ασθενών!
Τα παραδείγματα και τα στατιστικά δεδομένα που αποδεικνύουν τα παραπάνω είναι πολλά. «Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες πεθαίνουν κατά μέσο όρο 20 χρόνια νωρίτερα και διατρέχουν διπλάσιο έως τριπλάσιο κίνδυνο θανάτου σε σχέση με ψυχικά υγιή άτομα της ίδιας ηλικίας κα τους ίδιου φύλου στο γενικό πληθυσμό. Παράλληλα, παρουσιάζουν δύο έως και τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν διαβήτη και μόλις το ένα 1/3 έχει φυσιολογικό βάρος», υπογράμμισε κατά την επιστημονική εκδήλωση με θέμα «Ολιστική Προσέγγιση και Κοινωνικές Προεκτάσεις των Ψυχικών – Σωματικών Νόσων», η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μένη Μαλλιώρη.
Η ίδια ωστόσο, κατά την συνέντευξη Τύπου που συνδιοργάνωσαν το ΕρευνητικόΠανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) και η Α’ Ψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσίασε ακόμη περισσότερες αποδείξεις.
Ειδικότερα, όπως είπε, οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να έχουν διαβήτη συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν καρδιαγγειακή νόσο, αλλά και διπλάσιες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι.
Επιπλέον, τα άτομα με κατάθλιψη παρουσιάζουν 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρδιαγγειακή νόσο και 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να διαγνωστούν με διαβήτη.
Αντιστρόφως ανάλογα όμως, πολίτες που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας μπορεί να αναπτύξουν ψυχικές νόσους εξ’ αιτίας των καταστάσεων, την αγωνίας και των περιορισμών που βιώνουν. Παραδείγματος χάριν, όσοι έχουν διαγνωστεί με καρκίνο συχνά παρουσιάζουν κατά το πρώτο έτος αυτοκτονικές τάσεις.
Σε ό,τι αφορά στους παχύσαρκους έχει φανεί πως είναι επιρρεπείς στην κατάθλιψη, στην διπολική διαταραχή και στην αγοραφοβία.
Μάλιστα, και σύμφωνα με τα στοιχεία, ο κρίκος που συνδέει την ψυχική και την σωματική υγειά μεταφράζεται σε υπέρογκες δαπάνες που επιφορτίζουν τα Εθνικά Συστήματα Υγείας των χωρών της ΕΕ. Για τη ψυχική υγεία η Ευρωπαϊκή Ένωση δαπανά 436 εκατομμύρια Ευρώ ετησίως (πάνω από 2000 €/νοικοκυριό), ενώ οι πρόσθετες δαπάνες για προβλήματα σωματικής υγείας σε ψυχικά ασθενείς αυξάνουν αυτόν τον αριθμό μέχρι και 70%.
Αυτός είναι και ο λόγος που σύμφωνα με την κ. Μαλλιώρη είναι αναγκαίο μεταξύ άλλων να υπάρξει «συνεχής εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων σωματικής και ψυχικής υγείας, δομές παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς επίσης και εξασφάλιση επαρκών πόρων».
«Η Διασυνδετική Ψυχιατρική γεφυρώνει τη ψυχιατρική και τη σωματική ιατρική. Συνδράμει τους ιατρούς των άλλων ειδικοτήτων στη φροντίδα των ψυχιατρικών και των ψυχολογικών αναγκών των ασθενών τους και τους ενημερώνει κατάλληλα ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν και να υποστηρίξουν την ανθρώπινη πλευρά του νοσηλευόμενου στο συχνά απρόσωπο και υψηλής τεχνολογίας περιβάλλον του σύγχρονου Γενικού νοσοκομείου», υπογράμμισε από τη πλευρά του ο κ. Γιάννης Ζέρβας, επίκουρος καθηγητής Ψυχιατρικής του πανεπιστημίου Αθηνών.
Χάρτα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας
Το πρώτο θετικό βήμα για την ολιστική αντιμετώπιση και φροντίδα των ασθενών έχει ήδη γίνει, γεγονός που κάνει τους ειδικούς να εμφανίζονται αισιόδοξοι. Παρόλα αυτά επισημαίνουν πως χρειάζονται να γίνουν ακόμη πολλά…
Πιο συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 2008, δημιουργήθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Πλατφόρμα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας, μέσα από την οποία συνεργάζονται για πρώτη φορά φορείς και ειδικοί του τομέα της ψυχικής και σωματικής υγείας απ’ όλη την Ευρώπη.
Η Χάρτα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας είναι ένα συναινετικό έγγραφο, στο οποίο αποτυπώνεται και αξιολογείται το μέγεθος και η επίδραση των σχέσεων μεταξύ ψυχικής και σωματικής υγείας και προτείνονται συστάσεις πολιτικής για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πρόληψη και φροντίδα των ασθενών.
Στόχος, όπως λένε οι ειδικοί, είναι η κινητοποίηση όλων των σχετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων όσων παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις, των επαγγελματιών υγείας, των χρηστών υπηρεσιών, των οικογενειών και των φροντιστών, σε μια προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην ψυχική και σωματική υγεία. Σημειώνεται, πως μέλος της ευρωπαϊκής ομάδας που ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας και συμμετείχε στη σύνταξη της Χάρτας Ψυχικής και Σωματικής Υγείας είναι η κυρία Μένη Μαλλιώρη
Τέλος στο στίγμα
Οι ψυχικά ασθενείς δεν έχουν να παλέψουν μόνον για την ψυχική και σωματική τους υγεία, αλλά καλούνται να αντιμετωπίσουν ακόμη έναν εχθρό: τον κοινωνικό στιγματισμό που βιώνουν.
«Πιθανότατα δεν υπάρχει καμία άλλη ασθένεια στη δυτική κοινωνία όπου το ‘χάσμα’ ανάμεσα στη διατιθέμενη και στη πρέπουσα φροντίδα και σε αυτή που πραγματικά λαμβάνει ο ασθενής είναι τόσο μεγάλο όσο στη ψυχική διαταραχή», τόνισε η κ. Μαρίνα Οικονόμου – Λαλιώτη, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής και επιστημονικά υπεύθυνη Προγράμματος «αντί –στίγμα» του ΕΠΙΨΥ.
Και προσέθεσε: «το κοινωνικό στίγμα αποτελεί το βασικό λόγο που αποτρέπει το σύγχρονο άνθρωπο από το να αναζητήσει θεραπεία και να αξιοποιήσει τα θεραπευτικά επιτεύγματα της σύγχρονης Ψυχιατρικής».
Και δυστυχώς, οι άνθρωποι που βιώνουν ή πρόκειται να βιώσουν κοινωνική απομόνωση είναι πολλοί περισσότεροι από ότι –οι περισσότεροι – εκτιμούν. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί πως παγκοσμίως πάνω από το 30% του πληθυσμού αναμένεταινα παρουσιάσει σαφή ψυχική διαταραχή μέσα σ’ ένα χρόνο. Επιπλέον, από εκείνους που ήδη νοσούν τα 2/3 δεν λαμβάνουν θεραπεία…
Σε ό,τι αφορά στην ΕΕ παρόλο που 27% του πληθυσμού παρουσιάζεικάποιου τύπου ψυχική διαταραχή μέσα σ’ ένα χρόνο, το 74% από αυτούς δεν λαμβάνει θεραπεία! Την ίδια στιγμή όμως, όπως υπογράμμισε η κ. Οικονόμου – Λαλιώτη «μόνο το 8% των ασθενών με διαβήτη δεν λαμβάνει θεραπεία».
Αυτός είναι και ο λόγος που κρίνεται απαραίτητη η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση της κοινής γνώμης,η βελτίωση των αντιλήψεων και στάσεων του κοινού, αλλά και η ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων.
Τα παραδείγματα και τα στατιστικά δεδομένα που αποδεικνύουν τα παραπάνω είναι πολλά. «Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες πεθαίνουν κατά μέσο όρο 20 χρόνια νωρίτερα και διατρέχουν διπλάσιο έως τριπλάσιο κίνδυνο θανάτου σε σχέση με ψυχικά υγιή άτομα της ίδιας ηλικίας κα τους ίδιου φύλου στο γενικό πληθυσμό. Παράλληλα, παρουσιάζουν δύο έως και τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν διαβήτη και μόλις το ένα 1/3 έχει φυσιολογικό βάρος», υπογράμμισε κατά την επιστημονική εκδήλωση με θέμα «Ολιστική Προσέγγιση και Κοινωνικές Προεκτάσεις των Ψυχικών – Σωματικών Νόσων», η επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μένη Μαλλιώρη.
Η ίδια ωστόσο, κατά την συνέντευξη Τύπου που συνδιοργάνωσαν το ΕρευνητικόΠανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) και η Α’ Ψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσίασε ακόμη περισσότερες αποδείξεις.
Ειδικότερα, όπως είπε, οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να έχουν διαβήτη συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν καρδιαγγειακή νόσο, αλλά και διπλάσιες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι.
Επιπλέον, τα άτομα με κατάθλιψη παρουσιάζουν 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρδιαγγειακή νόσο και 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να διαγνωστούν με διαβήτη.
Αντιστρόφως ανάλογα όμως, πολίτες που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας μπορεί να αναπτύξουν ψυχικές νόσους εξ’ αιτίας των καταστάσεων, την αγωνίας και των περιορισμών που βιώνουν. Παραδείγματος χάριν, όσοι έχουν διαγνωστεί με καρκίνο συχνά παρουσιάζουν κατά το πρώτο έτος αυτοκτονικές τάσεις.
Σε ό,τι αφορά στους παχύσαρκους έχει φανεί πως είναι επιρρεπείς στην κατάθλιψη, στην διπολική διαταραχή και στην αγοραφοβία.
Μάλιστα, και σύμφωνα με τα στοιχεία, ο κρίκος που συνδέει την ψυχική και την σωματική υγειά μεταφράζεται σε υπέρογκες δαπάνες που επιφορτίζουν τα Εθνικά Συστήματα Υγείας των χωρών της ΕΕ. Για τη ψυχική υγεία η Ευρωπαϊκή Ένωση δαπανά 436 εκατομμύρια Ευρώ ετησίως (πάνω από 2000 €/νοικοκυριό), ενώ οι πρόσθετες δαπάνες για προβλήματα σωματικής υγείας σε ψυχικά ασθενείς αυξάνουν αυτόν τον αριθμό μέχρι και 70%.
Αυτός είναι και ο λόγος που σύμφωνα με την κ. Μαλλιώρη είναι αναγκαίο μεταξύ άλλων να υπάρξει «συνεχής εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων σωματικής και ψυχικής υγείας, δομές παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς επίσης και εξασφάλιση επαρκών πόρων».
«Η Διασυνδετική Ψυχιατρική γεφυρώνει τη ψυχιατρική και τη σωματική ιατρική. Συνδράμει τους ιατρούς των άλλων ειδικοτήτων στη φροντίδα των ψυχιατρικών και των ψυχολογικών αναγκών των ασθενών τους και τους ενημερώνει κατάλληλα ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν και να υποστηρίξουν την ανθρώπινη πλευρά του νοσηλευόμενου στο συχνά απρόσωπο και υψηλής τεχνολογίας περιβάλλον του σύγχρονου Γενικού νοσοκομείου», υπογράμμισε από τη πλευρά του ο κ. Γιάννης Ζέρβας, επίκουρος καθηγητής Ψυχιατρικής του πανεπιστημίου Αθηνών.
Χάρτα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας
Το πρώτο θετικό βήμα για την ολιστική αντιμετώπιση και φροντίδα των ασθενών έχει ήδη γίνει, γεγονός που κάνει τους ειδικούς να εμφανίζονται αισιόδοξοι. Παρόλα αυτά επισημαίνουν πως χρειάζονται να γίνουν ακόμη πολλά…
Πιο συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 2008, δημιουργήθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Πλατφόρμα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας, μέσα από την οποία συνεργάζονται για πρώτη φορά φορείς και ειδικοί του τομέα της ψυχικής και σωματικής υγείας απ’ όλη την Ευρώπη.
Η Χάρτα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας είναι ένα συναινετικό έγγραφο, στο οποίο αποτυπώνεται και αξιολογείται το μέγεθος και η επίδραση των σχέσεων μεταξύ ψυχικής και σωματικής υγείας και προτείνονται συστάσεις πολιτικής για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πρόληψη και φροντίδα των ασθενών.
Στόχος, όπως λένε οι ειδικοί, είναι η κινητοποίηση όλων των σχετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων όσων παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις, των επαγγελματιών υγείας, των χρηστών υπηρεσιών, των οικογενειών και των φροντιστών, σε μια προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην ψυχική και σωματική υγεία. Σημειώνεται, πως μέλος της ευρωπαϊκής ομάδας που ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας και συμμετείχε στη σύνταξη της Χάρτας Ψυχικής και Σωματικής Υγείας είναι η κυρία Μένη Μαλλιώρη
Τέλος στο στίγμα
Οι ψυχικά ασθενείς δεν έχουν να παλέψουν μόνον για την ψυχική και σωματική τους υγεία, αλλά καλούνται να αντιμετωπίσουν ακόμη έναν εχθρό: τον κοινωνικό στιγματισμό που βιώνουν.
«Πιθανότατα δεν υπάρχει καμία άλλη ασθένεια στη δυτική κοινωνία όπου το ‘χάσμα’ ανάμεσα στη διατιθέμενη και στη πρέπουσα φροντίδα και σε αυτή που πραγματικά λαμβάνει ο ασθενής είναι τόσο μεγάλο όσο στη ψυχική διαταραχή», τόνισε η κ. Μαρίνα Οικονόμου – Λαλιώτη, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής και επιστημονικά υπεύθυνη Προγράμματος «αντί –στίγμα» του ΕΠΙΨΥ.
Και προσέθεσε: «το κοινωνικό στίγμα αποτελεί το βασικό λόγο που αποτρέπει το σύγχρονο άνθρωπο από το να αναζητήσει θεραπεία και να αξιοποιήσει τα θεραπευτικά επιτεύγματα της σύγχρονης Ψυχιατρικής».
Και δυστυχώς, οι άνθρωποι που βιώνουν ή πρόκειται να βιώσουν κοινωνική απομόνωση είναι πολλοί περισσότεροι από ότι –οι περισσότεροι – εκτιμούν. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί πως παγκοσμίως πάνω από το 30% του πληθυσμού αναμένεταινα παρουσιάσει σαφή ψυχική διαταραχή μέσα σ’ ένα χρόνο. Επιπλέον, από εκείνους που ήδη νοσούν τα 2/3 δεν λαμβάνουν θεραπεία…
Σε ό,τι αφορά στην ΕΕ παρόλο που 27% του πληθυσμού παρουσιάζεικάποιου τύπου ψυχική διαταραχή μέσα σ’ ένα χρόνο, το 74% από αυτούς δεν λαμβάνει θεραπεία! Την ίδια στιγμή όμως, όπως υπογράμμισε η κ. Οικονόμου – Λαλιώτη «μόνο το 8% των ασθενών με διαβήτη δεν λαμβάνει θεραπεία».
Αυτός είναι και ο λόγος που κρίνεται απαραίτητη η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση της κοινής γνώμης,η βελτίωση των αντιλήψεων και στάσεων του κοινού, αλλά και η ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων.
Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2010
Η σειρά της γέννησης επηρεάζει την προσωπικότητα του παιδιού
Η ηλικιακή σειρά γέννησής μας μέσα στην οικογένεια θεωρείται ένας σημαντικός παράγοντας επιρροής στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας. Ο Αυστριακός ψυχίατρος Άλφρεντ Άντλερ, γνωστός για το έργο του στον χώρο της μεταφροϋδικής ψυχαναλυτικής σκέψης, πίστευε ότι η σειρά γέννησης μπορεί να καθορίσει σημαντικά τη δυνατότητα ενός ατόμου να χτίζει φιλίες σχέσεις αγάπης και να εργάζεται.
Τα μοναχοπαίδια είναι συνήθως καλομαθημένα, έχουν όλη την προσοχή και τη φροντίδα εστιασμένη στο πρόσωπό τους, αλλά ταυτόχρονα, είναι και οι μόνοι δέκτες των όποιων αρνητικών οικογενειακών βιωμάτων.
Οι πρωτότοκοι μεγαλώνουν αρχικά ως μοναχοπαίδια, αλλά με τη γέννηση του δεύτερου παιδιού αποσύρονται εξ ανάγκης από τον «θρόνο» τους. Αρχικά, το παιδί παλεύει για να ανακτήσει τη «χαμένη» του θέση, συχνά π.χ. παλινδρομεί και γίνεται το μωρό ή επαναστατεί και αρνείται την υποταγή στον γονιό, για να λάβει την προσοχή που νιώθει ότι έχει χάσει. Σύμφωνα με τον Άντλερ, το πρωτότοκο παιδί είναι πιο προσεκτικό στη ζωή του, πιο μοναχικό και πιο συντηρητικό από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
Οι υστερότοκοι γεννιούνται σε ένα περιβάλλον όπου ήδη οι πρωτότοκοι έχουν θέσει ένα πλαίσιο προσδοκιών και έτσι τείνουν να γίνονται ανταγωνιστικοί, σε μία αγωνιώδη προσπάθεια να προσπεράσουν, αλλά και να διαφοροποιηθούν από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους. Συχνά υποκύπτουν σε έναν ατέρμονο ανταγωνισμό, όπου νιώθουν ότι ο «αγώνας» ποτέ δεν είναι αρκετός, με αποτέλεσμα να χάνουν την ουσιαστική επαφή με το ποιοι πραγματικά είναι.
Οι Βενιαμίν είναι συνήθως τα παιδιά που παραμένουν αιωνίως παιδιά και που λαμβάνουν την άπλετη φροντίδα και προστασία από τους γονείς τους αλλά και από τα αδέλφια τους. Άλλωστε, δεν απειλούνται ποτέ ότι θα χάσουν τη θέση τους από ένα μικρότερο αδελφάκι στην οικογένεια. Ωστόσο, και για εκείνους καραδοκούν απειλές, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι τείνουν να νιώθουν ουσιαστικά ανίσχυροι μπρος στη δύναμη που αντιλαμβάνονται ότι έχουν τα μεγαλύτερα αδέλφια τους.
Τέλος, ας έχουμε κατά νου ότι η προσωπικότητα δεν αποτελεί ένα σύνολο σταθερών και αναλλοίωτων μέσα στον χρόνο γνωρισμάτων. Από την αρχή της ζωής έως το τέλος, η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν παύει να είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του. Βρίσκεται σ΄ ένα διαρκές δυναμικό γίγνεσθαι- και αυτό, είναι μεγάλη παρηγοριά (όποια κι αν είναι η θέση μας μέσα στην οικογένεια)!
Πηγή: Τα Νέα, Μυρσίνη Κωστοπούλου
Τα μοναχοπαίδια είναι συνήθως καλομαθημένα, έχουν όλη την προσοχή και τη φροντίδα εστιασμένη στο πρόσωπό τους, αλλά ταυτόχρονα, είναι και οι μόνοι δέκτες των όποιων αρνητικών οικογενειακών βιωμάτων.
Οι πρωτότοκοι μεγαλώνουν αρχικά ως μοναχοπαίδια, αλλά με τη γέννηση του δεύτερου παιδιού αποσύρονται εξ ανάγκης από τον «θρόνο» τους. Αρχικά, το παιδί παλεύει για να ανακτήσει τη «χαμένη» του θέση, συχνά π.χ. παλινδρομεί και γίνεται το μωρό ή επαναστατεί και αρνείται την υποταγή στον γονιό, για να λάβει την προσοχή που νιώθει ότι έχει χάσει. Σύμφωνα με τον Άντλερ, το πρωτότοκο παιδί είναι πιο προσεκτικό στη ζωή του, πιο μοναχικό και πιο συντηρητικό από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
Οι υστερότοκοι γεννιούνται σε ένα περιβάλλον όπου ήδη οι πρωτότοκοι έχουν θέσει ένα πλαίσιο προσδοκιών και έτσι τείνουν να γίνονται ανταγωνιστικοί, σε μία αγωνιώδη προσπάθεια να προσπεράσουν, αλλά και να διαφοροποιηθούν από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους. Συχνά υποκύπτουν σε έναν ατέρμονο ανταγωνισμό, όπου νιώθουν ότι ο «αγώνας» ποτέ δεν είναι αρκετός, με αποτέλεσμα να χάνουν την ουσιαστική επαφή με το ποιοι πραγματικά είναι.
Οι Βενιαμίν είναι συνήθως τα παιδιά που παραμένουν αιωνίως παιδιά και που λαμβάνουν την άπλετη φροντίδα και προστασία από τους γονείς τους αλλά και από τα αδέλφια τους. Άλλωστε, δεν απειλούνται ποτέ ότι θα χάσουν τη θέση τους από ένα μικρότερο αδελφάκι στην οικογένεια. Ωστόσο, και για εκείνους καραδοκούν απειλές, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι τείνουν να νιώθουν ουσιαστικά ανίσχυροι μπρος στη δύναμη που αντιλαμβάνονται ότι έχουν τα μεγαλύτερα αδέλφια τους.
Τέλος, ας έχουμε κατά νου ότι η προσωπικότητα δεν αποτελεί ένα σύνολο σταθερών και αναλλοίωτων μέσα στον χρόνο γνωρισμάτων. Από την αρχή της ζωής έως το τέλος, η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν παύει να είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του. Βρίσκεται σ΄ ένα διαρκές δυναμικό γίγνεσθαι- και αυτό, είναι μεγάλη παρηγοριά (όποια κι αν είναι η θέση μας μέσα στην οικογένεια)!
Πηγή: Τα Νέα, Μυρσίνη Κωστοπούλου
Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2010
Σ΄αγαπάω αλλά μόνο όταν δεν κάνεις αταξίες
Πριν από 50 χρόνια και πλέον, ο ψυχολόγος Καρλ Ρότζερς είπε ότι το να αγαπάμε απλώς τα παιδιά μας δεν είναι αρκετό. Και τόνισε ότι πρέπει να τα αγαπάμε άνευ όρων γι΄ αυτό που είναι, όχι γι΄ αυτό που κάνουν. Ως πατέρας ξέρω ότι αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα, που μάλιστα σήμερα αμφισβητείται από συμβουλές για το αντίθετο: για το πώς να γίνουμε «γονείς υπό όρους», πώς να αυξάνουμε τη στοργή όταν το παιδί είναι «καλό» και να την περιορίζουμε όταν δεν είναι.
Έτσι ο παρουσιαστής τοκ-σόου Φιλ Μακγκρό μας λέει στο βιβλίο του «Family First» («Πρώτα η οικογένεια», Free Ρress, 2004) ότι πρέπει να προσφέρουμε με φειδώ στα παιδιά αυτά που χρειάζονται ή με τα οποία χαίρονται, να τα μετατρέπουμε σε επιβραβεύσεις που θα τους προσφέρουμε ή θα τους αρνούμαστε ώστε να «συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις επιθυμίες μας». Και «ένα από τα πιο ισχυρά νομίσματα για ένα παιδί», προσθέτει, «είναι η αποδοχή και η έγκριση των γονιών του».
Σύμφωνα με τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», με τον τρόπο αυτό τα παιδιά διδάσκονται ότι τα αγαπούν και ότι είναι αξιαγάπητα μόνον όταν κάνουν οτιδήποτε αποφασίζουμε εμείς ότι είναι καλό. Ο έπαινος γίνεται άλλη μία μέθοδος ελέγχου, ανάλογη της τιμωρίας. Με τη στάση αυτή, είχε προειδοποιήσει ο Ρότζερς, τα παιδιά μπορεί να χρειαστούν κάποια στιγμή ψυχαναλυτή για να τους δώσει την άνευ όρων αποδοχή, την οποία δεν βρήκαν όταν ήταν σημαντικό να βρουν. Είχε άραγε δίκιο ο Ρότζερς;
Ας δούμε τα δεδομένα. Το 2004, δύο Ισραηλινοί ερευνητές, οι Αβί Ασόρ και Γκάι Ροθ, μαζί με τον Αμερικανό ψυχολόγο Έντουαρντ Ντέτσι, ρώτησαν περισσότερους από 100 φοιτητές αν η αγάπη που είχαν δεχθεί από τους γονείς τους φαινόταν να εξαρτάται από αν πετύχαιναν στο σχολείο, αν προπονούνταν πολύ στα σπορ, αν νοιάζονταν τους άλλους ή αν κατέπνιγαν αισθήματα όπως ο θυμός και ο φόβος. Αποδείχθηκε ότι τα παιδιά που δέχονταν αυτήν την υπό όρους αγάπη ήταν πιθανότερο να ενεργούν όπως ήθελαν οι γονείς. Όμως το τίμημα ήταν βαρύ. Πρώτον, τα παιδιά αυτά είχαν την τάση να δυσανασχετούν με τους γονείς τους και να τους αντιπαθούν. Δεύτερον, είχαν την τάση να λένε ότι ο τρόπος που ενεργούν οφείλεται περισσότερο σε μια «ισχυρή εσωτερική πίεση», παρά στην αίσθηση ότι επιλέγουν πραγματικά.
Επιπλέον, η ευτυχία τους έπειτα από μια επιτυχία ήταν συνήθως σύντομης διάρκειας και συχνά αισθάνονταν ενοχή ή ντροπή. Φέτος τον Ιούλιο, οι ίδιοι ερευνητές, επανέλαβαν την έρευνα του 2004 επεκτείνοντάς την. Διαπιστώθηκε ότι η γονική «αγάπη υπό όρους» είτε δημιουργεί στα παιδιά ανθυγιεινά αισθήματα «εσωτερικού καταναγκασμού» είτε αυξάνει τα αρνητικά αισθήματα των εφήβων για τους γονείς τους. Αυτό που μας λένε οι μελέτες είναι ότι το να επαινούμε τα παιδιά επειδή έκαναν κάτι σωστό δεν αντισταθμίζει τα αρνητικά συναισθήματα που τους δημιουργούνται όταν παίρνουμε πίσω την αγάπη μας ή τα τιμωρούμε επειδή κάνουν κάτι λάθος. Και τα δύο είναι παραδείγματα γονικής αγάπης υπό όρους και είναι αμφότερα αντιπαραγωγικά.
Οι περισσότεροι γονείς θα διαμαρτύρονταν λέγοντας ότι φυσικά και αγαπούν τα παιδιά τους άνευ όρων. Όμως αυτό που μετράει είναι πώς φαίνονται τα πράγματα από την πλευρά των παιδιών - αν αισθάνονται ή όχι ότι τα αγαπούν εξίσου όταν τα κάνουν θάλασσα ή όταν δεν τα καταφέρνουν. Ο Άλφι Κον έχει γράψει 11 βιβλία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και την εκπαίδευση, ανάμεσα στα οποία τα «Unconditional Ρarenting» (Γονείς άνευ όρων) και «Ρunished by Rewards» (Τιμωρία με επιβράβευση).
Έτσι ο παρουσιαστής τοκ-σόου Φιλ Μακγκρό μας λέει στο βιβλίο του «Family First» («Πρώτα η οικογένεια», Free Ρress, 2004) ότι πρέπει να προσφέρουμε με φειδώ στα παιδιά αυτά που χρειάζονται ή με τα οποία χαίρονται, να τα μετατρέπουμε σε επιβραβεύσεις που θα τους προσφέρουμε ή θα τους αρνούμαστε ώστε να «συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις επιθυμίες μας». Και «ένα από τα πιο ισχυρά νομίσματα για ένα παιδί», προσθέτει, «είναι η αποδοχή και η έγκριση των γονιών του».
Σύμφωνα με τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», με τον τρόπο αυτό τα παιδιά διδάσκονται ότι τα αγαπούν και ότι είναι αξιαγάπητα μόνον όταν κάνουν οτιδήποτε αποφασίζουμε εμείς ότι είναι καλό. Ο έπαινος γίνεται άλλη μία μέθοδος ελέγχου, ανάλογη της τιμωρίας. Με τη στάση αυτή, είχε προειδοποιήσει ο Ρότζερς, τα παιδιά μπορεί να χρειαστούν κάποια στιγμή ψυχαναλυτή για να τους δώσει την άνευ όρων αποδοχή, την οποία δεν βρήκαν όταν ήταν σημαντικό να βρουν. Είχε άραγε δίκιο ο Ρότζερς;
Ας δούμε τα δεδομένα. Το 2004, δύο Ισραηλινοί ερευνητές, οι Αβί Ασόρ και Γκάι Ροθ, μαζί με τον Αμερικανό ψυχολόγο Έντουαρντ Ντέτσι, ρώτησαν περισσότερους από 100 φοιτητές αν η αγάπη που είχαν δεχθεί από τους γονείς τους φαινόταν να εξαρτάται από αν πετύχαιναν στο σχολείο, αν προπονούνταν πολύ στα σπορ, αν νοιάζονταν τους άλλους ή αν κατέπνιγαν αισθήματα όπως ο θυμός και ο φόβος. Αποδείχθηκε ότι τα παιδιά που δέχονταν αυτήν την υπό όρους αγάπη ήταν πιθανότερο να ενεργούν όπως ήθελαν οι γονείς. Όμως το τίμημα ήταν βαρύ. Πρώτον, τα παιδιά αυτά είχαν την τάση να δυσανασχετούν με τους γονείς τους και να τους αντιπαθούν. Δεύτερον, είχαν την τάση να λένε ότι ο τρόπος που ενεργούν οφείλεται περισσότερο σε μια «ισχυρή εσωτερική πίεση», παρά στην αίσθηση ότι επιλέγουν πραγματικά.
Επιπλέον, η ευτυχία τους έπειτα από μια επιτυχία ήταν συνήθως σύντομης διάρκειας και συχνά αισθάνονταν ενοχή ή ντροπή. Φέτος τον Ιούλιο, οι ίδιοι ερευνητές, επανέλαβαν την έρευνα του 2004 επεκτείνοντάς την. Διαπιστώθηκε ότι η γονική «αγάπη υπό όρους» είτε δημιουργεί στα παιδιά ανθυγιεινά αισθήματα «εσωτερικού καταναγκασμού» είτε αυξάνει τα αρνητικά αισθήματα των εφήβων για τους γονείς τους. Αυτό που μας λένε οι μελέτες είναι ότι το να επαινούμε τα παιδιά επειδή έκαναν κάτι σωστό δεν αντισταθμίζει τα αρνητικά συναισθήματα που τους δημιουργούνται όταν παίρνουμε πίσω την αγάπη μας ή τα τιμωρούμε επειδή κάνουν κάτι λάθος. Και τα δύο είναι παραδείγματα γονικής αγάπης υπό όρους και είναι αμφότερα αντιπαραγωγικά.
Οι περισσότεροι γονείς θα διαμαρτύρονταν λέγοντας ότι φυσικά και αγαπούν τα παιδιά τους άνευ όρων. Όμως αυτό που μετράει είναι πώς φαίνονται τα πράγματα από την πλευρά των παιδιών - αν αισθάνονται ή όχι ότι τα αγαπούν εξίσου όταν τα κάνουν θάλασσα ή όταν δεν τα καταφέρνουν. Ο Άλφι Κον έχει γράψει 11 βιβλία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και την εκπαίδευση, ανάμεσα στα οποία τα «Unconditional Ρarenting» (Γονείς άνευ όρων) και «Ρunished by Rewards» (Τιμωρία με επιβράβευση).
Με μια ματιά
Τι δείχνουν οι έρευνες για τα παιδιά που δέχονται αγάπη «υπό όρους» από τους γονείς τους:
Τι δείχνουν οι έρευνες για τα παιδιά που δέχονται αγάπη «υπό όρους» από τους γονείς τους:
- ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΟ να ενεργούν όπως θέλουν οι γονείς
- ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΤΑΣΗ να δυσανασχετούν με τους γονείς τους και να τους αντιπαθούν
- ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ πως ο τρόπος που ενεργούν οφείλεται σε μια «ισχυρή εσωτερική πίεση»
- Η ΕΥΤΥΧΙΑ που αισθάνονται έπειτα από μια επιτυχία είναι συνήθως σύντομης διάρκειας ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ συχνά ενοχή ή ντροπή
- Ο ΕΠΑΙΝΟΣ του παιδιού επειδή έκανε κάτι «σωστό» δεν αντισταθμίζει την τιμωρία του γιατί έκανε κάτι «λάθος»
- ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ είναι πώς φαίνονται τα πράγματα από την πλευρά του παιδιούαν αισθάνεται ή όχι ότι το αγαπούν εξίσου όταν τα κάνει θάλασσα ή δεν τα καταφέρνει
Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010
Η γυναίκα της ζωής μου (2oς κύκλος συμβουλευτικής)
Πολλοί ρόλοι για μια γυναίκα… Μητέρα, κόρη, σύντροφος, αδελφή, φίλη, εργαζόμενη, καριερίστα…
Πολλά συναισθήματα για μια γυναίκα… Αγάπη, τρυφερότητα, ευθύνες, αγωνία, άγχος, φόβος, μοναξιά…
Έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε τις γυναίκες με τον πολλαπλό τους ρόλο, καθώς και με συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς.
Τι γίνεται όμως με τις ανάγκες τους;
Ο στόχος αυτού του κύκλου είναι να συνδεθούν οι γυναίκες με όσα έχουν ανάγκη για να είναι εντάξει, όχι μόνο στις υποχρεώσεις τους, αλλά και στις επιθυμίες τους.
Έναρξη ομάδας: Φεβρουάριος 2010. Οι ομαδικές συνεδρίες γίνονται κάθε 15 ημέρες και διαρκούν δύο ώρες. Με κάθε ενδιαφερόμενο προηγείται δωρεάν ατομική συνάντηση για περαιτέρω πληροφορίες από 18/01/10- 05/02/10.
Χώρος διεξαγωγής: Αγίου Ιωάννου & Αθ. Διάκου 1α, Αγία Παρασκευή
Επικοινωνία:
v Θένη Αξιοτοπούλου, οικογενειακή σύμβουλος- ψυχοθεραπεύτρια
210 60 85 417, 6946 971108, e-mail: theni_ax@yahoo.com
www.theniaxiotopoulou.blogspot.com
v Έφη Κουντουράκη, οικογενειακή σύμβουλος – ψυχοθεραπεύτρια
6937 485148 /e-mail: ekountouraki@yahoo.com
www.ekountouraki.blogspot.com
Πολλά συναισθήματα για μια γυναίκα… Αγάπη, τρυφερότητα, ευθύνες, αγωνία, άγχος, φόβος, μοναξιά…
Έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε τις γυναίκες με τον πολλαπλό τους ρόλο, καθώς και με συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς.
Τι γίνεται όμως με τις ανάγκες τους;
Ο στόχος αυτού του κύκλου είναι να συνδεθούν οι γυναίκες με όσα έχουν ανάγκη για να είναι εντάξει, όχι μόνο στις υποχρεώσεις τους, αλλά και στις επιθυμίες τους.
Έναρξη ομάδας: Φεβρουάριος 2010. Οι ομαδικές συνεδρίες γίνονται κάθε 15 ημέρες και διαρκούν δύο ώρες. Με κάθε ενδιαφερόμενο προηγείται δωρεάν ατομική συνάντηση για περαιτέρω πληροφορίες από 18/01/10- 05/02/10.
Χώρος διεξαγωγής: Αγίου Ιωάννου & Αθ. Διάκου 1α, Αγία Παρασκευή
Επικοινωνία:
v Θένη Αξιοτοπούλου, οικογενειακή σύμβουλος- ψυχοθεραπεύτρια
210 60 85 417, 6946 971108, e-mail: theni_ax@yahoo.com
www.theniaxiotopoulou.blogspot.com
v Έφη Κουντουράκη, οικογενειακή σύμβουλος – ψυχοθεραπεύτρια
6937 485148 /e-mail: ekountouraki@yahoo.com
www.ekountouraki.blogspot.com
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)