Θέλω να αφήσω το παιδικό μου δωμάτιο! (;)

Όλοι ξέρουμε ότι τα παιδικά δωμάτια στην Ελλάδα, αργούν να αδειάσουν। Ακόμα και όταν αδειάσουν, συνήθως παραμένουν άθικτα, σαν να περιμένουν τον …ένοικο να επιστρέψει εκεί που πραγματικά ανήκει…

θα έχεις ακούσει να λένε: «Είμαστε δεμένοι με την οικογένειά μας , που το κακό;» Ή «Τα ελληνάκια είναι μαμόθρεφτα μωρέ…ρούπι δεν κάνουν χωρίς τα λεφτά του μπαμπά και τα ταπεράκια της μαμάς»

Τα τελευταία χρόνια ο τρόπος που λειτουργεί η κλασσική οικογένεια αμφισβητείται και συχνά κατηγορείται για μια σειρά από προβλήματα που πλήττουν τα παιδιά και τους γονείς Τα παιδιά, αν και με πολλές παροχές νιώθουν να ασφυκτιούν και οι γονείς, αν και δίνουν τα πάντα στα παιδιά τους χρεώνονται μια σειρά από λάθη και παραλείψεις. Τι συμβαίνει πραγματικά;Και τελικά ποιος είναι ο τρόπος να είμαστε δεμένοι με την οικογένειά μας, χωρίς αυτό να στερεί τους καθαρά προσωπικούς μας βηματισμούς;

Το «σπίτι» μας είναι πολύ σημαντικό, ταυτισμένο με την φροντίδα, την αγάπη και την υποστήριξη। Αν εξαιρέσουμε ακραίες περιπτώσεις παραμέλησης ή κακοποίησης, οι περισσότεροι συνδέουμε την οικογένεια με ένα σταθερό πλαίσιο που καλύπτει ανάγκες επιβίωσης, ανάγκες μάθησης και εξέλιξης και συναισθηματικές ανάγκες। Εφόδια απαραίτητα για να μεγαλώσουμε και να φτάσουμε στην πόρτα εξόδου…Μια πόρτα που οδηγεί σε καινούργιους δρόμους και καινούργια "σπίτια".

Τι είναι αυτό όμως που εμποδίζει κάποιους να περάσουν αυτό το κατώφλι; Τι κερδίζουν και τι χάνουν;

Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή…Η οικογένεια πέρα από το πιο «ιερό πράγμα στη ζωή ενός ανθρώπου», μπορεί να είναι και ένας ιδιότυπος «τόπος μαρτυρίου» και αυτό γιατί ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας αναπτύσσονται, έντονα και όχι πάντα ευχάριστα, συναισθήματα. Συχνά το να είναι κάποιος καλά μέσα σε μια οικογένεια, σημαίνει ότι κάποιος άλλος χρειάζεται να βάλει κι ένα χεράκι παραπάνω.Όσο κι αν οι γονείς ξέρουν ότι καλό είναι τα παιδιά να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να πάρουν το δρόμο τους, αν, για να είναι εκείνοι καλά, χρειάζονται κάποιον να φροντίζουν, είναι πολύ πιθανόν να διπλοκλειδώσουν κι εσύ να ψάχνεις το κλειδί…Κάποιοι βρίσκουν το κλειδί και φεύγουν, ενώ άλλοι σταματούν να μεγαλώνουν για να συνεχίσουν να χωράνε στο παιδικό τους κρεβάτι.

Αυτοί που φεύγουν έρχονται αντιμέτωποι με καινούργιες εμπειρίες. Βιώνουν την αγωνία που έχει το άγνωστο, πειραματίζονται, βάζουν καινούργιους ανθρώπους στη ζωή τους, κάνουν λάθη, αλλά και χαίρονται με την συγκίνηση που μόνο οι ανοιχτοί δρόμοι μπορούν να προσφέρουν.

Όσοι δεν φεύγουν συχνά νιώθουν ότι καταπιέζονται, ότι δεν αναπτύσσουν το δυναμικό τους, ότι δεν τους δίνεται η ευκαιρία να δημιουργήσουν, ενώ συχνά επωμίζονται τα βάρη της οικογένειας, παραμελώντας έτσι τον εαυτό τους.

Η αλήθεια είναι ότι είναι πολύ δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε τι επίδραση έχει πάνω μας ο ρόλος που έχουμε στην οικογένεια μας και αυτό γιατί οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, αναπτύσσουν μια πολύ ισχυρή και συχνά δυσδιάκριτη δυναμικη. Πολλές φορές τα πράγματα που κάνουμε ή δεν κάνουμε, δεν είναι απαραίτητα αυτό που επιλέγουμε εμείς για εμάς, αλλά αυτό που έχει επιλέξει το ευρύτερο οικογενειακό σύστημα να κάνουμε.

Ιδανικά και σε μια… «ιδανική» οικογένεια, οι γονείς δίνουν στα παιδιά φαγητό, αλλά και τα μαθαίνουν πως θα βρίσκουν το φαγητό τους και μόνα τους, όταν έρθει η ώρα. Τα φροντίζουν και τα υποστηρίζουν, αλλά και τα αφήνουν να ανεξαρτητοποιηθούν, αναζητώντας αλλού αυτή την φροντίδα. Τα αντιμετωπίζουν ως παιδιά, όταν είναι παιδιά, και ως ενήλικες όταν είναι ενήλικες.

Είναι σαφές ότι η ιδανική οικογένεια υπάρχει μόνο στα συγγράμματα ψυχολογίας, κι αυτό για να μας βοηθάει να καταλαβαίνουμε και να βοηθάμε τις …πραγματικές οικογένειες Συνήθως αυτοί που δυσκολεύονται να περάσουν την πόρτα της εξόδου, φοβούνται. Φοβούνται ότι τα εφόδια που έχουν στις αποσκευές τους δεν είναι αρκετά ή δεν είναι ικανά για να τους παρέχουν ασφάλεια. Η αλήθεια είναι ότι για να πειραματιστούμε με άγνωστες καταστάσεις, χρειάζεται να νιώθουμε εσωτερικά ασφαλεις. Στην περίπτωση που την ασφάλεια αυτή δεν την έχουμε πάρει από την οικογένειά μας, χρειάζεται να την "κατασκευάσουμε".

Τα καλά νέα είναι ότι κάθε άνθρωπος έχει την δυνατότητα να εξελιχθεί με βάση τις ανάγκες και τους στόχους που ο ίδιος θέτει. Αυτό που σίγουρα χρειάζεται είναι να αναγνωρίσει τις επιθυμίες του, να εντοπίσει τις δυσκολίες και να βρεί τρόπους αναλαμβάνοντας την ευθύνη που χρειάζεται, για να τις πραγματοποιήσει.

Μπορούμε να γίνουμε οι κατασκευαστές του προσωπικού μας οικοδομήματος και οι χαρτογράφοι του δικού μας ξεχωριστού δρόμου.

Μπορούμε να φτάσουμε όπου θέλουμε, αλλά το πρώτο βήμα είναι να αφήσουμε το παιδικό μας δωμάτιο.

Θένη Αξιοτοπούλου

Η Φωτεινή Τσαλίκογλου μιλά για τη δύναμη της απώλειας

Γεμάτη ευαισθησία, όραμα και αισιοδοξία, η Φωτεινή Τσαλίκογλου, χρησιμοποιώντας και δικά της προσωπικά βιώματα, απαντά στα ερωτήματα μας για την απώλεια και το πένθος, ενώ μας δίνει και την δική της οπτική για την αντιμετώπιση των κρίσεων। Αφορμή η ομιλία της με θέμα «Η Δύναμη της Απώλειας και οι Μεταμορφώσεις της Οδύνης: η δημιουργία ως αντίδοτο στις κρίσεις» στις 9 Μαρτίου 2011, στις 19:00 μ.μ. στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Υποστηρίζετε ότι η «απώλεια» παροτρύνει τη δημιουργία. Ποια «απώλεια» ήταν εκείνη που καθόρισε/καθορίζει τη δημιουργική σας πορεία στο χώρο των γραμμάτων;

Ήμουνα δεκαπέντε χρονών όταν πέθανε η προγιαγιά μου. Σε βαθύ γήρας. Ειρηνικά στον ύπνο της, μέσα στο σπίτι μας. «Σαν πουλάκι έσβησε η Άννα γιαγιά» είπε η κόρη της. Πήρα ένα κομμάτι χαρτί κι έγραψα «Σήμερα πέθανε η Αννα γιαγιά», κι επειτα συμπλήρωσα «σαν πουλάκι έσβησε». Η φράση εκεινη έκλεβε κάτι από την αγριαδα του θανατου. Θυμάμαι την ανακούφιση που ένοιωσα. Δειλά-δειλά και διστακτικά απο τότε και μέχρι σήμερα το ιδιο πραγμα προσπαθώ να κάνω: Να αποτυπωνω την οδύνη, για να την εξημερώσω. Είναι μια σχεδόν μεταφυσική διαδικασία. Σαν να προσφέρεις αγάπη και θαλπωρή σε ένα άγριο ζώο, για να το κάνεις σιγά σιγά ένα αφοσιωμένο σε σένα κατοικίδιο. Η διαδικασία αυτή δεν τελειώνει ποτέ. Η μεταμορφωση δεν είναι ποτέ ολοκληρωτική.

Στα αρνητικά που προσάπτουμε όλοι μας στον σύγχρονο τρόπο ζωής, εσείς προσθέτετε και την αποφυγή του πένθους. Πως ορίζετε την αποφυγή αυτή, και πως την ερμηνεύετε;

Ο αποτελεσματικός, λειτουργικός άνθρωπος της εποχής μας αρνείται πεισματικά το πενθος. Αρνειται δηλαδή να πονέσει, να ζήσει το θρήνο, τα συναισθήματα θλίψης που γεννά μια απώλεια. Υπακούει στην άρρητη επιταγή: «Μόνο μπροστά κοιτάμε». Κρύβει κάτω από το χαλί, εντοιχίζει σε μια ντουλάπα τα συναισθήματα του. Κι ετσι γίνεται ενας αποκομμένος, εξόριστος από τον εαυτό του άνθρωπος.

Θα λέγατε ότι ειναι «απαραίτητο» να βιώσουμε μια μεγάλη «απώλεια» για να γίνουμε δημιουργικοί ή υπάρχει και ευκολότερος δρόμος για την δημιουργία;

Ο Αρτώ έλεγε «Κανείς ποτέ δεν έγραψε, ούτε ζωγραφισε, ούτε έφτιαξε έργα γλυπτικής ή πλαστικής, ούτε κατασκεύασε η επινόησε κάτι για άλλο λόγο παρα για να βγει από την κόλαση».

Ο δρόμος προς την δημιουργικότητα ειναι μοναχικός ή όχι;

Ενας εξαιρετικά μοναχικός δρόμος που όμως σου επιρέπει να φαντασιώνεις ότι δεν είσαι μονος και ότι μεσα από το έργο σου συνομιλείς με το σύμπαν. Πρόκειται για μια πολύτιμη ψευδαίσθηση.

Στα μυθιστορήματά σας κυρίως υπάρχει έντονος ο ψυχολογικός παράγοντας στο προφιλ των ηρώων. Συνειδητά ή ασυνείδητα συμβαίνει αυτό;

Μα ο ψυχολογικός παράγοντας είναι πάντα εκεί. Ακόμα και αν εμεις δεν το θέλουμε, δεν μας αφήνει να τον αγνοήσουμε.

Καθιστώντας πιο προσιτή την επιστήμη της Ψυχολογίας στο ευρύ κοινό, το όφελος ειναι μεγαλύτερο για την Επιστήμη ή για τον άνθρωπο;

Η ψυχολογία είναι μια επιστήμη για τον άνθρωπο. Όταν το ξεχνάει αυτό εκφυλίζεται σε μια απρόσφορη τεχνογνωσία, μετασχηματίζεται σε μια τεχνολογια της συμπεριφοράς που μπορεί να είναι χρήσιμη και ωφέλιμη για την εξουσία αλλά όχι για τον ιδιο τον άνθρωπο।

Τελικά, αξίζει κανείς να βιώνει τις απώλειες του στην πλήρη έκφανσή τους;

Το βίωμα της απώλειας είναι πολύτιμο. Σε εισάγει σε μια απομυθοποιούσα πραγματικότητα. Σε φέρνει αντιμετωπο με προκλησεις και επιλογές. Αλλά και μια επιθυμία υπέρβασης. Η διεργασία του πενθους προσφέρει τα δώρα της αυτογνωσίας,της συμπόνοιας στον εαυτό μας και στον άλλον, της βαθύτητας του συναισθήματος και της σκέψης μας. Της επιεικιας και της αλληλεγκυης απέναντι στον αδύνατο. Σκεφτείται ποσο δραματικά απουσιάζουν στις μερες που ζουμε όλα αυτά.

H Φωτεινή Τσαλίκογλου σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και ειδικεύτηκε στην Κλινική Ψυχολογία. Είναι καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, όπου διδάσκει τα μαθήματα «Κλινική ψυχολογία μέσα από τη λογοτεχνία και την Τέχνη» και «Εγκληματολογική Ψυχολογία». Αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» και είναι συγγραφέας των έργων: «Σχιζοφρένεια και Φόνος. Αναζητώντας τον Χαμένο Παράδεισο», «Μυθολογίες βίας και καταστολής», «O μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή», «Ψυχο-λογικά, Οι παγίδες του αυτονόητου», «Η ψυχολογία στην Ελλάδα σήμερα” (επιμέλεια), «Η Ψυχολογία της καθημερινής ζωής: H κουλτούρα του εφήμερου», «Η Ψυχή στη χώρα των πραγμάτων», «Μήπως;» (μαζί με την Μαργαρίτα Καραπάνου), «H νεράιδα της Γης» (παραμύθι σε εικονογράφηση Αλέξη Κυριτσόπουλου), «Δεν μ’ αγαπάς, μ’ αγαπάς: Τα παράξενα της μητρικής αγάπης. Τα γράμματα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη στην κόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου». Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα της «Η κόρη της Ανθής Αλκαίου», «Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά», «Έρως φαρμακοποιός», «Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ», «Όλα τα Ναι του κόσμου» (νουβέλα). Το τελευταίο της μυθιστόρημα «Το Χάρισμα της Βέρθας» ήταν υποψήφιο για το βραβείο αναγνωστών 2010 του ΕΚΕΒΙ. Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Το Μέλλον ανήκει στην έκπληξη: 34 Σχόλια για την κρίση κι ένα υστερόγραφο».